OLAY
Hukuk fakültesi öğrencisi (A), önümüzdeki dönem Erasmus programıyla İtalya’da öğrenimine…
(B)’nin ertesi gün borcunu ödemek ve bisikleti teslim almak için (A)’nın evine gittiğini…
(A), aynı zamanda sahip olduğu iki şipşak fotoğraf makinesini de satmaya karar verir.…
(A) evindeki özel yapım ahşap masayı da satmaya karar verir. Yeni bir eve taşınan…
SORULAR/CEVAPLAR
1) (B), apartman görevlisine yaptığı ödemeyle borcundan kurtulmuş mudur? Yanıtınız olumsuz ise, (B)’nin ödemiş olduğu 300 TL’nin iadesini sağlaması mümkün müdür?
Bir sözleşmede yüklenilen edimin geçerli bir şekilde ifa edilebilmesi için belirli koşulların yerine getirilmiş olması gerekir. Bu koşullar, ifa modaliteleri olarak da ifade edilen ifanın tarafları, konusu, zamanı ve yerine ilişkindir. Olayda ifa, alacaklı dışında üçüncü bir şahsa (apartman görevlisi) yapılmıştır. Ancak geçerli bir ifadan söz edebilmek için, ifanın kural olarak alacaklının şahsına yapılması gerekir. Alacaklının şahsı (ve yetkilendirdiği kimseler) dışındaki kişilere yapılacak olan ifa, borcun sona ermesi sonucunu doğurmayacaktır.Dolayısıyla her ne kadar apartman görevlisi, (A)’nın alacaklısı olsa ve (B) de (A)’nın bu borcunu ödemiş olsa da, (B)’nın alacaklı (A) dışındaki bir kimseye yaptığı ifa, (A)’ya olan borcunu sona erdirmeyecektir. (B)’nin, apartman görevlisinden ödemiş olduğu 300 TL’yi sebepsiz zenginleşme hükümlerine dayanarak talep etmesi mümkündür.
2) (A)’nın (B)’ye bir banka hesap numarası verdiği varsayımında, (B)’nin bu banka hesabına yatırmak suretiyle borcunu ifa etmesi mümkün müdür?
Borçlunun, borçlandığı edimi alacaklının şahsı dışında bir kimseye ifa etmesi durumunda kural olarak borcun sona ermeyeceğinden yukarıda bahsedildi. Bu kuralın en temel istisnalarından biri, borçlunun bir üçüncü kişiye ifada bulunulabileceğine dair yetkilendirme yapmasıdır. Alacaklının üçüncü kişiye borcun ifasını kabul etmek için temsil yetkisi vermesi veya havale yapması (BK m. 555) durumunda, borçlunun bu üçüncü kişiye ifada bulunmak suretiyle borcu sona erdirmesi mümkün olacaktır.Bunun dışında bazı hallerde, alacaklının rızası olmasa dahi borçlunun üçüncü bir kişiye ifada bulunması mümkün, hatta zorunludur. Örneğin, alacaklının temerrüde düşmesi durumunda ifa yerindeki hakimin belirleyeceği yere tevdi yapılmak suretiyle borcun ifa edilmesi mümkündür (BK m. 107). Bunun dışında örneğin alacaklının iflası durumunda, borcun alacaklının şahsına değil, iflas idaresine ifa edilmesi gerekmektedir (2004 s. İcra İflas Kanunu m. 192).
Olayda alacaklı (A), borçlu (B)’ye banka hesap numarasını vererek, borçluya borcunu banka vasıtasıyla ödeme yetkisi vermiştir. Burada banka, alacaklı (A)’nın temsilcisi niteliğinde olup, borçlu (B)’nin dilerse bankaya, dilerse (A)’nın şahsına ödeme yaparak borcunu ifa etme hakkı bulunmaktadır.
3) (A) ile (F) arasında geçerli bir sözleşme kurulmuş mudur? Yanıtınız evetse, bu sözleşmenin konusu olan edim nedir?
Bir borcun konusunu birden fazla edip teşkil etmekle birlikte, bu edimlerden birinin ifasıyla borç sona erecekse ‘seçimlik borç’tan bahsedilir.Seçimlik borç, Borçlar Kanunu’nda tanımı ve sonuçlarına yer verilmemiş olsa da, 87. maddede genel bir hükümle düzenlenmiştir: “Seçimlik borçlarda, hukuki ilişkiden ve işin özelliğinden aksi anlaşılmadıkça, edimlerden birinin seçimi borçluya aittir.”
Olayda (A), (F)’ye Venedik veya Roma model fotoğraf makinelerinden birini satmayı kabul etmiş, ancak (A)’nın hangi makinenin mülkiyetini (F)’ye devredeceğine daha sonra karar vereceği konusunda taraflar anlaşmıştır. Buna göre olayda bir seçimlik borcun söz konusu olduğu ve seçim hakkının borçlu (A)’ya ait olduğu görülmektedir. Seçimlik borçta, borçlanılan edimlerden birinin ifa edilmesiyle borç gereği gibi ifa edilmiş sayılır ve sona erer. Borçlunun bir yenilik doğurucu hak olan seçim hakkını kullanmasıyla borcun konusu olan edim belirlenmiş olur.
4) (F) makinelerden birini teslim almaya gelmeden bir gün önce, (A)’nın kedisi Boncuk, Venedik model makineyi evdeki yüksek raflardan birinden aşağı düşürür ve makine tamir edilemez bir şekilde parçalara ayrılır. (A) ile (F) arasındaki sözleşmenin akıbetini değerlendiriniz.
Olayda, seçimlik borcun edimlerinden biri olan Venedik model fotoğraf makinesinin, ifadan önce parçalara ayrılarak kullanılamaz hale geldiği anlaşılmaktadır. Bu durumda borçlu (A)’nın borcunun akıbetinin değerlendirilmesi gerekir. Yukarıda açıklandığı üzere borçlu (A)’nın, ifa zamanı geldiğinde seçimlik borçlarından birini ifa ederek borcu sona erdirmesi mümkündür. Başka bir ifadeyle (A), dilerse Venedik model makineyi, dilerse Roma marka makineyi (F)’ye devretmek suretiyle borcunu geçerli bir şekilde ifa edebilir. Ancak olayda borçlu (A), borcunu henüz ifa etmeden seçimlik borcun konusunu oluşturan edimlerden birinin (Venedik) imkansızlaştığı görülmektedir. Bu durumda seçimlik borcun konusu olan diğer edim (Roma model makine) kendiliğinden borcun konusu haline gelir.