(A) gece vakti (B)’nin İstanbul Kapalıçarşı’da çantacı olarak işlettiği dükkanına…
SORULAR/CEVAPLAR
1) (B) açtığı bu davada başarılı olabilir mi? Hukuki durumu tümüyle irdeleyiniz.
(A), (B)’nin maliki olduğu çantalar bakımından kötüniyetli haksız zilyettir, doğrudan zilyettir. Genç tasarımcı (T), semt pazarından satın aldığı çantaların malik sıfatıyla zilyedi olmuştur. (T) tasarımcı olduğu için çantaların çalıntı olduğunu anlayabilmesi gerekirdi diyebiliyorsak, kötüniyetli haksız zilyet olacak ve mülkiyet hakkını hiç kazanamayacaktır. Buna karşılık tasarımcı (T) iyiniyetli ise, 5 yıl içinde kendisine karşı taşınır davası açılmazsa mülkiyet hakkını kazanabilir.
Öte yandan, (B), kendisinin maliki olduğu çantaların iadesini istemiştir. Ancak (T)’nin sonradan bu çantalar üzerinde mülkiyet hakkını kazanıp kazanmaması açısından iyiniyeti önem arz eder. Şöyle ki, MK m.775 uyarınca bir kimse başkasına ait bir şeyi işler veya başka bir şekle sokarsa, emeğin değerinin o şeyin değerinden fazla olması hâlinde, yeni şey işleyenin, aksi hâlde malikin olur. Olayda da (T)’nin bu çantaların maliki olduğu söylenebilir. Bu durumda (B)’nin açacağı taşınır davası başarılı olamayacaktır. Buna karşılık işleyen (T) iyiniyetli değil ise, MK m.775/II “İşleyen iyiniyetli değilse, emeğin değeri işlenen şeyin değerinden daha fazla olsa bile hâkim, yeni şeyi malike bırakabilir.” hükmü uyarınca (B) çantaları geri alabilecektir. Aynı hüküm uyarınca tazminat ve sebepsiz zenginleşmeden doğan istem hakları saklıdır.
2) Arada geçen zamanda çantaların satışa çıktığı mağazayı su basar ve çantaların tümü hasar görür. Bu bilgiler ışığında ve (B)’nin davasında başarılı olacağı varsayımında, (T)’nin iade borcunun olup olmadığını irdeleyiniz.
MK m. 993 uyarınca “İyiniyetle zilyedi bulunduğu şeyi, karineyle mevcut hakkına uygun şekilde kullanan veya ondan yararlanan zilyet, o şeyi geri vermekle yükümlü olduğu kimseye karşı bu yüzden herhangi bir tazminat ödemek zorunda değildir. İyiniyetli zilyet, şeyin kaybedilmesinden, yok olmasından veya hasara uğramasından sorumlu olmaz.”
Soruda dikkat edilmesi gerekn husus (B)’nin açtığı davada başarılı olmasıdır. Bir üst soruda değindiğimiz üzere (B)’nin taşınır davasında başarılı olması, (T)’nin m.775/II uyarınca kötüniyetli olmasına bağlıdır. Bu durumda kötü niyetli haksız zilyedin iade borcu bakımından MK m.995’e bakmak gerekir. Bu maddeye göre, iyiniyetli olmayan zilyet, geri vermekle yükümlü olduğu şeyi haksız alıkoymuş olması yüzünden hak sahibine verdiği zararlar ve elde ettiği veya elde etmeyi ihmal eylediği ürünler karşılığında tazminat ödemek zorundadır. İyiniyetli olmayan zilyet, yaptığı giderlerden ancak hak sahibi için de zorunlu olanların tazmin edilmesini isteyebilir. İyiniyetli olmayan zilyet, şeyi kime geri vereceğini bilmediği sürece ancak kusuruyla verdiği zararlardan sorumlu olur. Bu durumda MK m.995/III uyarınca, (T) kötüniyetli zilyet olarak, şeyi kime geri vereceğini bilmiyorsa mala ancak kusuruyla zarar vermesi halinde bu zarardan sorumlu olur. Örneğin, su basmasına karşı gerekli önlemleri almamış vs. ise sorumlu olacaktır. Buna karşılık iade talebi geldikten sonra, bir başka deyişle (B) tarafından kendisine karşı taşınır davası açıldığından haberdar olduktan sonra, ağır dozda kötüniyetli olacağını ve bu nedenle aynı temerrüde düşen borçluda olduğu gibi kusuru olmasa da mala gelen zararlardan sorumlu olacağını söyleyebiliriz.
3) (T), çantaları aldıktan sonra fermuarlarının tutukluk yaptığını fark etmiştir. Hepsini bir çanta tamircisine götürerek fermuarlarını değiştirtir. Ayrıca, her birinin içine daha kullanışlı olması için bir cep diktirir ve üzerine çizeceği resimlerin daha canlı görüneceğini düşünerek için çantaların her birini sezonun moda renklerine boyatır. (B)’nin davasında başarılı olacağı varsayımında, (T)’nin iade borcunun olup olmadığını irdeleyiniz.
(T)’nin iade borcunun kapsamı iyiniyetli olup olmamasına göre değişecektir.(1) İyiniyetli haksız zilyedin iade borcunun kapsamı için başvurulacak hüküm MK m.994 iken kötüniyetli haksız zilyedin iade borcunun kapsamı MK m.995’te düzenlenmiştir. Buna göre, iyiniyetli haksız zilyet malı iade ederken, malın ekonomik değerini koruması için yapılan zorunlu masrafları, ayrıca malın ekonomik değerini artırması için yapılan yararlı masrafları da iade anında değer artışı sağlıyor olması şartıyla isteyebilir. Bunların bedeli kendisine ödeninceye kadar malı alıkoyabilir. Keyfe keder yapmış olduğu lüks masrafları ise talep edemez. Ama mala zarar vermeden söküp alınması mümkünse bu hakkını kullanabilir. İadeyi talep eden, bunların bedelini ödemeyi teklif ederse söküp alma hakkı ortadan kalkar. Buna karşılık kötüniyetli zilyet sadece hak sahibi için de yapıldığı anda zorunlu olan masrafları isteyebilir. Ancak alıkoyma hakkı yoktur. Yararlı ve lüks giderleri ise isteyemez. Lüks giderler bakımından bunlar üzerinde söküp alma hakkı kullanılabileceği azınlık görüş tarafından kabul edilmektedir. Son olarak, somut olayda fermuarların değiştirilmesi zorunlu masraf, çantanın içine bir göz daha yaptırılması yararlı masraf, boyanması ise lüks masraf olarak değerlendirilebilir.