2025/5 Tersip Bentleri, Islah Sekileri, Sel Tırmıkları ve Moloz Bariyerleri Genelgesi

Tersip bentleri, akarsuların yukarı havzasından mansaba rüsubat ve orman emvali taşınımını kontrol altına almayı amaçlayan yapılar olarak tanımlanırken ıslah sekileri, rezervuarlarında birikecek rüsubat sayesinde yatak eğimini düzenleyici, yatak erozyonunu ve akarsuyla etkileşimli yamaçlardaki lokal kitle hareketlerini önlemeyi amaçlayan yapılar olarak tanımlanmaktadır. Bu yapılar, tasarım ve uygulama açısından birbirine benzer olup sadece fonksiyonları nedeniyle farklı şekilde adlandırılmasına gerek duyulmuştur. Tersip bentlerinin rezervuarlarının rüsubat ile doldukça temizlenmesi, fonksiyonlarını sürdürebilmeleri açısından önem taşımakta olup temizlik çalışmaları DSİ Genel Müdürlüğünün 2013/2 Sayılı "İşletmedeki Su Yapılarının Rezervuarlarından Malzeme Alınması" konulu Genelgede belirtilen hususlar çerçevesinde yapılmaktadır.

Genel Müdürlüğümüz merkez teşkilatı tarafından Bölge Müdürlüklerimize gerçekleştirilen teknik seyahatler sırasında yapılan gözlemler ve günümüz koşullarına uygun yeni uygulamalar (sel tırmıkları, geçirgen tersip bentleri vb.) nedeniyle yukarı havza mecra ıslahına yönelik yapıların planlama, proje ve uygulama çalışmalarında dikkat edilmesi gereken hususların yeniden düzenlenmesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu çerçevede 29.12.2009 tarihli ve 12575 sayılı "Islah Sekileri, Tersip Bentleri ve Sel Kapanları" konulu 2009/15 sayılı Genelge yürürlükten kaldırılmıştır.

Yukarı havza yapılarının planlama, proje ve inşaatında dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda sıralanmıştır;

1) Bir akarsu üzerinde tasarlanan ıslah sekileri ve tersip bentlerinin imalatı mevcut problemin niteliğine göre bir program dâhilinde uygulanmalı, yataktaki sediment durumu, yapının arkasında birikecek rüsubatın oluşturacağı denge eğimi ve akarsudaki değişimler gözlemlenmelidir. Özellikle planlanan ıslah sekilerinin tamamının aynı yıl içerisinde yapılmasından kaçınılmalı ve problemin niteliği ve çözüm şekline göre bir akarsu ıslahının uzun yıllar alabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

2) Kârgir tersip bentleri ve ıslah sekilerinin imalat süreçlerinde; yetişmiş usta bulunamaması, yeterli miktarda uygun nitelikli taş temin edilememesi ve arazi koşullarından kaynaklı inşaat kontrollüğünün aksaması imalatın kalite ve güvenliğini olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle, talveg ile dolusavak eşik kotu arası mesafesi 4 metreyi geçen tersip bentlerinin/ıslah sekilerinin kârgir yapılara göre statik açıdan daha dayanıklı ve yekpare çalışabilen beton/betonarme malzemeden imal edilmesi gerekmektedir. Talveg kotu ile dolusavak eşik kotu arası mesafesi 4 metreden az olan tersip bentleri/ıslah sekilerinde yapı malzeme türüne yapılacak değerlendirme neticesinde karar verilmelidir.

3) Islah sekileriyle akarsular üzerinde sistematik yapılar yapılmasına ihtiyaç duyulduğunda, en mansaptaki kilit sekinin önüne kontur seki inşa edilerek yapı sistemi emniyet altına alınmalıdır.

4) Tersip bendi ve ıslah sekilerinin dolusavak yüksekliği, debi ve yatak genişliğine göre belirlenmelidir. Dolusavak yüksekliği, azami 2,5 m alınmalı ve dolusavak üst genişliği, yatak genişliğini geçmeyecek şekilde tasarlanmalıdır. Dolusavak boyutunun yetersiz olduğu durumlarda dolusavak kapasitesini arttırmak için kret uzunluğunun arttırılması gibi farklı alternatifler değerlendirilmelidir. Teknik gerekçelerle daha yüksek dolusavak yüksekliğine ihtiyaç duyulan yapılarda, kanat duvar ağırlıkları ve dolusavak kesit yükleri de dikkate alınacak şekilde statik hesaplar yapılmalıdır.

5) Tersip bendi/ıslah sekilerinin dolusavakları genel olarak gövde ortasında kalacak şekilde konumlandırılmalıdır. Geniş alüvyon konisi üzerindeki akarsularda önerilen tersip bendi/ıslah sekilerinin dolusavağı doğal akışa uygun şekilde yerleştirilmeli, ancak şevlerden biri zayıf yapıda ise dolusavak sağlam şeve doğru konumlandırılmalıdır.