Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerinde Kullanılabilecek Teminat, Garanti ve Kredi Mekanizması Genel Uygulama İlkeleri

Teminat, kredi veya garanti mekanizması kurulması düzenlemeler ile zorunlu kılınmamış olmakla birlikte, özellikle kredi ve likidite riski başta olmak üzere sistem işleticilerinin maruz kalacakları riskleri etkin bir şekilde yönetmeleri açısından söz konusu mekanizmalar son derece önemli araçlar olarak öne çıkmaktadır. Bahse konu mekanizmaların kullanılması söz konusu olduğunda, sistem işleticileri tarafından uyulması gereken usul ve esaslar 28.06.2014 tarih ve 29044 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerinin Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik’in (Faaliyet Yönetmeliği) 23 üncü maddesinde ayrıntılarıyla düzenlenmektedir.

Ayrıca Bankamızın Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerine İlişkin Hedef ve Politikaları arasında “sistemlerin, Ödeme ve Piyasa Altyapıları Komitesi (CPMI) ve Uluslararası Menkul Kıymet Komisyonları Örgütü (IOSCO) tarafından hazırlanan “Finansal Piyasa Altyapılarına İlişkin Prensipler (Prensipler)”e uyumlu şekilde faaliyet göstermelerini sağlamak” amacı yer almakta olup, söz konusu prensiplerden “Teminat” başlıklı beşinci Prensipte konuya ilişkin çeşitli uygulama ilkeleri yer almaktadır.

Bu çerçevede, sistem işleticilerinin teminat, kredi veya garanti mekanizmaları kurmaları halinde aşağıdaki ilkelere uyum sağlamaları gerekmektedir.

1. Teminat Mekanizması

Teminat mekanizması; sistem içerisinde katılımcılardan kaynaklanan sebeplerle yükümlülüklerin yerine getirilemediği durumlarda kullanılmak üzere, sistemin sorunsuz işlemesini sağlamak amacıyla sistem katılımcıları tarafından gerekli nitelikleri taşıyan varlıkların sistem işleticisine teminat olarak verilmesi, verilen teminatın yönetilmesi, kullanım şartları ve bunlara ilişkin kural ve prosedürlerden oluşan yapı şeklinde tanımlanmaktadır.

2. Garanti Mekanizması

Garanti mekanizması, sistemdeki işlemlerin herhangi bir sebeple sonlandırılamaması durumunda kullanılmak üzere sisteme özgü olarak oluşturulmuş olan ve bünyesinde sistem işleticisi tarafından belirlenmiş niteliklere uygun varlıklar bulunan yapı şeklinde tanımlanmaktadır.

3. Kredi Mekanizması

Sistemde gerçekleşen işlemlerin mutabakatının gerçekleşmemesine veya geç gerçekleşmesine sebep olabilecek likidite risklerini yönetmek için kullanılabilecek bir diğer yöntem ise sistem katılımcısının likidite sıkışıklığı yaşaması durumunda kullanılmak üzere sistem işleticisi tarafından özel bir kredi mekanizması oluşturulmasıdır.

Sistem işleticileri tarafından kredi mekanizması oluşturulması durumunda katılımcılara sağlanacak kredi imkanlarının teminatlandırılmış olmasına özel önem gösterilir.

4. Amaç ve Genel Hususlar

Yukarıda bahsedilen mekanizmaların temel amacı, sistemde gerçekleşen işlemlerin mutabakatının sorunsuz bir şekilde yerine getirilmesine ilişkin oluşabilecek riskleri asgari düzeye indirmektir.

Bu kapsamda anılan mekanizmaların normal dönemlerde oluşturulması, bu mekanizmalar kapsamında alınacak varlıkların “her şey yolunda giderken” alınması ve sorun yaşanmaya başlandığında da anılan mekanizmaların ve bu mekanizmalar kapsamında alınan varlıkların devreye girmesi beklenmektedir. Buna göre, her ne kadar katılımcıların mali durumlarını göz önünde bulundurarak farklı boyutlarda varlık talep edilmesi mümkün olsa da sistem işleticisinin bir katılımcı mevcut durumda sorun yaşamıyor diye onu bu mekanizmaların kapsamına almaması ve herhangi bir varlık talep etmemesi, anılan mekanizmaların ruhuna uymamaktadır ve uygulanabilir değildir.

Teminat mekanizması kapsamında varlıklar genel olarak katılımcının sistemde gerçekleştirdiği kendi işlemleri ile ilgili olarak alınmaktadır ve katılımcının anılan işlem ile ilgili yükümlülüğünü yerine getiremediği durumlarda kullanılmaktadır.

Garanti mekanizmasında ise genel olarak tüm katılımcılardan sabit veya belirli şartlara bağlı olarak belirlenen değişken oranlarda varlık toplanarak bir havuz oluşturulmakta ve söz konusu havuzda yer alan varlıklar sistemdeki işlemlerin herhangi bir sebeple sonlandırılamaması durumunda kullanılmaktadır. Bu kapsamda, özellikle netleştirme usulüne göre çalışan sistemlerde, katılımcıların yükümlülüklerini yerine getirememeleri nedeniyle oluşabilecek riskleri yönetmek için garanti mekanizmasının kullanılması genel kabul gören bir uygulama olarak kabul edilmektedir.