Bilindiği. üzere, zirai ürün bedelleri üzerinden yapılacak vergi tevkifatı ve bu vergi tevkifatı ile ilgili müteselsil sorumluluk uygulaması, 15.9.1990 gün ve 20636 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 164 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde açıklanmıştı.
Bakanlığımıza intikal eden olaylardan, ticaret borsalarının kotasyon listesine dahil olan ürünlerden hangilerinin alım-satımında gelir vergisi tevkifatı yapılması gerektiği ve listeye dahil olmayan ürünlerin ticaret borsalarına tescilinde bu ürün bedelleri üzerinden indirimli oranlarda tevkifat yapılıp yapılmayacağı konularında bazı tereddütlerin olduğu anlaşılmıştır.
Öte yandan, 27.06.1995 tarihli ve 22326 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 552 sayılı Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 18 inci maddesinde, üretici birliklerine veya toptancı hallerinde satılan zirai ürün bedelleri üzerinden yapılacak vergi tevkifatının, ticaret borsalarında tescil edilerek alım-satımı yapılan zirai ürünlere uygulanan oranda yapılması hükme bağlanmıştır.
Diğer taraftan, aynı tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan, 557 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 5590 sayılı Kanunun bazı maddelerinde değişiklikler yapılmıştır. 557 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 8 inci maddesi ile değişik 5590 sayılı Kanunun 50 nci maddesinin ikinci fıkrasında, Ticaret Borsaları Kotasyon listesine dahil olmayan ürünlerin de talebe bağlı olarak borsada tescil ettirilebileceği belirtilmiştir. Ayrıca, aynı Kanun Hükmünde Kararname ile 5590 sayılı Kanuna eklenen Ek 10 uncu madde ile de borsalarda tescili yapılacak alivre muamelelerin sözleşme ile yapılacağı hükme bağlanmıştır.
Uygulamada tereddüte düşüldüğü görülen konular ile yukarıda belirtilen Kanun Hükmünde Kararnamelerle yapılan düzenlemeler hakkında aşağıdaki açıklamaların yapılması gerekli görülmüştür.
1. BORSA KOTASYON LİSTESİNE DAHİL OLAN ÜRÜNLERDEN, GELİR VERGİSİ TEVKİFATINA TABİ OLAN VE OLMAYANLAR:
5590 sayılı Kanuna göre kurulmuş olan ticaret borsalarına tescil ettirilmesi zorunlu olan (borsa kotasyon listesine dahil) ürünler ek liste'de belirtilmiştir.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nca (İç Ticaret Genel Müdürlüğü) Türkiye genelinde uygulanan kotasyon listesinde yer alan ürünler incelenmiş ve bu ürünlerden hangilerinin alım bedelleri üzerinden tevkifat yapılacağı, hangilerinin alım bedelleri üzerinden tevkifat yapılmayacağı ek liste'de ürün bazında "tevkifata tabi" veya "tevkifata tabi değil" şeklinde belirtilmiştir.
Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinde, vergi tevkifatı yapmak zorunda olanlar hükme bağlanmış ve bu konuda 164 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde ayrıntılı açıklamalar yapılmıştır.
Bir ürünün alım bedelinin, ekli listedeki "Vergi Tevkifatına Tabi" olan ürün kapsamında bulunması halinde, bu ürün bedelleri üzerinden yapılacak vergi tevkifatı hakkında vergi sorumluları ve ticaret borsalarınca, l64 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde yer alan açıklamalara göre işlem yapılacaktır.
Diğer taraftan, ekli liste'de yer alan ve alım bedelleri gelir vergisi tevkifatına tabi olmayan ürünlerin, çiftçiler dışında kalan kimselerden satın alınması işleminin ticaret borsalarınca tescilinde, gelir vergisi tevkifatı aranılmayacaktır. Ancak, ekli liste'de tevkifata tabi olmadığı belirtilen ürünlerin çiftçilerden satın alınması halinde (bu alım-satım işlemi borsada tescil edilmiş olsa dahi), bu ürün bedelleri üzerinden gelir vergisi tevkifatının yapılacağı tabiidir.
Diğer bir ifadeyle, ekli listede alım bedeli üzerinden vergi tevkifatı yapılmayacağı belirtilen ürünlerin, küçük çiftçi muaflığından yararlanan veya götürü gider usulüne göre vergilendirilen çiftçilerden müstahsil makbuzu düzenlemek, gerçek usulde vergiye tabi çiftçilerden de fatura düzenlettirmek suretiyle satın alınması halinde, bu ürünlerin bedelleri üzerinden vergi tevkifatı yapılacaktır.
Örnek 1:
Götürü gider usulünde vergilendirilen çiftçi (A), imal ettiği peynirleri tacir (B)'ye satmıştır.
Peynirin alım bedelinin ekli listede tevkifata tabi olmadığı belirtilmekle birlikte, gerek tacir (B)'nin bu ürünü müstahsil makbuzu düzenlemek suretiyle çiftçiden alması, gerekse bu ürünün çiftçi (A) yönünden "işlenmiş zirai ürün" olması nedenleriyle, tacir (B) tarafından bu ürünün alım bedeli üzerinden vergi tevkifatı yapılacaktır.
Örnek 2:
Tacir (C), borsa'da tescil ettirerek çiftçilerden 20 adet koyun almış ve bu ürünlerin bedellerine ait zirai gelir vergisi tevkifatını beyan ederek ödemiştir. Tacir (C) bu hayvanları, bulunduğu yerdeki mezbahada kestirerek et, sakatat, deri, bağırsak ve diğer yan ürünleri elde etmiştir.
Tacir (C) bu ürünleri yine borsa'da tescil ettirerek, çeşitli tacirlere satmıştır. Ticaret borsası, koyunların alınışında bunların bedelleri üzerinden vergi tevkifatının yapıldığına kanaat getirirse, tacir (C)'nin et, sakatat, deri ve diğer ürünlerinin satış işlemini tescil ederken, ekli listede bu ürünlerin bedellerinin tevkifata tabi olduğu belirtildiği halde, vergi tevkifatını aramayabilecektir. Ancak, bu durumda da ödenmesi gereken vergi ve buna bağlı ceza, gecikme zammı ve gecikme faizinden ticaret borsası ile tacir (C) müteselsilen sorumlu olacaktır.