193 sayılı Gelir Vergisi Kanununa, 202 sayılı Kanunun 16 ncı maddesiyle eklenen Sekizinci Bölümde yer alan Ek 1-6 ncı maddeler Yatırım İndirimi ile ilgili olarak aşağıdaki açıklamaların yapılması gerekli görülmüştür.
I - YATIRIM İNDİRİMİNDEN YARARLANACAK OLANLAR
Ticari veya zirai kazançları bilanço esasına göre tespit edilen gelir vergisi mükellefleri ile kurumlar vergisi mükellefleri yaptıkları yatırımlara isabet eden indirim tutarlarını, Ek 2 nci maddede yazılı şartları yerine getirmek koşuluyla ilgili kazançlarından indirebilirler. Dar mükellefiyete tabi olanlar da aynı koşullarla yatırım indiriminden yararlanabilirler.
Buna göre, yatırım indirimi uygulamasından yararlanabilecek mükellefler şunlardır:
A - Gelir vergisi uygulamasında, ticari ve zirai kazançları bilanço esasına göre tespit edilen;
a) Gerçek kişiler,
b) Adi şirketler,
c) Kollektif şirketler,
d) Adi komandit şirketler.
B - Kurumlar Vergisi uygulamasında;
a) Sermaye şirketleri (Anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler),
b) Kooperatifler,
c) İktisadi kamu müesseseleri,
d) Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler,
e) İş ortaklıkları.
II - YATIRIM İNDİRİMİNDEN YARARLANMANIN ŞARTLARI
Yatırım indiriminden yararlanacakların yerine getirmesi gereken şartlar, Ek 2 nci maddede sayılmıştır. Sözkonusu indirimden yararlanacak mükellefler, bu maddede yazılı şartların tamamını birlikte yerine getirmek zorundadırlar. Şartlardan herhangi birisinin yerine getirilmemesi halinde yatırım indirimi uygulaması yapılması mümkün değildir. Bu şartlar aşağıda açıklanmıştır.
A - Yatırım İndirimi Uygulanacak Kazançlar:
Yatırım indirimi, gelir vergisi mükelleflerinin ticari veya zirai kazançlarına uygulanır. Bu kazançların bilanço esasına göre tespit edilmesi gerekir. Diğer bir ifade ile bilanço esası dışında başka bir yöntemle (İşletme Hesabı Esası veya Götürü Usul) tespit edilen kazancın türü ne olursa olsun yatırım indirimi uygulanması mümkün değildir.
Yatırım indiriminden yararlanacak mükelleflerin, kazancı bilanço esasına göre tespit edilen birden fazla şahsi işletmesi varsa, indirim, sadece yatırımın yapıldığı işletmeden elde edilen kazanca değil, ticari işletmelerden elde edilen "ticari kazançlar toplamına" uygulanacaktır. Ancak, hem ticari hem de zirai işletmesi olan bir mükellefin ticari faaliyeti ile ilgili olarak yaptığı yatırımdan dolayı hak kazandığı yatırım indirimini, zirai faaliyetinden sağladığı kazançtan indirmesi mümkün değildir. Aynı şekilde, zirai faaliyetle ilgili olarak yapılan yatırımdan dolayı hak kazanılan yatırım indirimi de bu kişinin ticari faaliyetinden sağladığı kazancına uygulanamayacaktır.
Yatırım indirimi uygulaması açısından adi şirketler ile kollektif ve adi komandit şirketler, bağımsız birer ünite olarak kabul edilmişlerdir. Bu nedenle, bunların yaptıkları yatırımlara ait indirim, ortaklığın bünyesi içinde kalacak ve dolayısıyla ortaklar hisselerine isabet eden indirim tutarlarını, vermiş oldukları yıllık beyannamelerinde yalnızca bu ortaklıktan elde etmiş oldukları ticari kazançlarına uygulayabileceklerdir.
ÖRNEK: 1
(A) şahsı, %50 oranında (B) Kollektif Şirketinin ortağıdır. Kollektif Şirket 1994-1995 yıllarında yatırım yapmak üzere "yatırım teşvik belgesi" almıştır. 1994 yılında 100.000.000 liralık yatırım gerçekleşmiştir. Bu yatırım için yatırım indirimi oranı %20'dir. Yine aynı şirketin bu yılda 10.000.000 lira kazancı mevcuttur. (A) şahsının bu yıldaki şahsi ticari kazancı ise 10.000.000 liradır.
Yatırım İndirimi Uygulaması:
Kollektif şirketin 1994 yılında yararlanabileceği yatırım indirimi tutarı 100.000.000 X 0,20 = 20.000.000 TL.dır.
(A) şahsının 1994 yılında şirket ortaklığından hissesine düşen kazanç 5.000.000 lira, toplam ticari kazancı ise 15.000.000 lira olup sözkonusu mükellefin 10.000.000 liralık yatırım indirimi uygulama hakkı bulunmakla beraber 1994 yılında 5.000.000 lira yatırım indirimi düşebilecektir. Bu durumda (A) şahsının 1994 yılında yatırım indirimi uygulaması aşağıda belirtilen şekilde olacaktır.
Şahsi Ticari Kazancı
Koll. Şirketten Payına İsabet Eden Tic. Kazanç
Toplam
İndirilebilecek Yatırım İnd. Tut.
Vergiye Tabi Kazanç
Devreden Yat. İnd.Tutarı
10.000.000.00
5.000.000.00
15.000.000.00
5.000.000.00
10.000.000.00
5.000.000.00
Kurumlar vergisi mükellefleri ise uygulamaya hak kazandıkları yatırım indirimini kurumlar vergisi matrahından düşeceklerdir. Kurumların, her türlü faaliyetlerinden elde ettikleri kazançların tamamı kurum kazancıdır. Bu nedenle, kurumlar vergisi mükelleflerinin yatırım indirimi uygulanacak kazançlarının tespitinde, kazancın türü bakımından herhangi bir ayrım sözkonusu değildir.