EN
TR
Amaç ve kapsam
Bu Yönetmeliğin amacı, Nükleer ve Radyolojik Güvenlik mevzuatında geçen terimlerin anlamlarının açıklanmasıdır.
Bu Yönetmelik 2690 Sayılı Kanun ile bu Kanuna dayanarak yayımlanan tüzük ve yönetmeliklerde geçen terimleri kapsar.
Kanuni dayanak
Bu yönetmelik 2690 Sayılı Kanun'a göre yayımlanan Nükleer Tesislere Lisans Verilmesine İlişkin Tüzüğün 3'ncü maddesi ile Radyasyon Güvenliği Tüzüğünün 2'nci maddesine göre hazırlanmıştır.
Tanımlar
Nükleer ve Radyolojik Güvenlik mevzuatına ilişkin tanımlar aşağıda verilmiştir. Bu Yönetmelikteki tanımlar, gelişen teknolojiye paralel olarak değiştirilebilir ve ilaveler yapılabilir. Ayrıca, tanımların İngilizce karşılıkları, Türkçe ve İngilizce sıralı olarak Ek-1 ve Ek-2 de belirtilmiştir.
Ağır Su: Hidrojen atomları yerine döteryum atomlarının oksijen atomuyla birleşmesinden oluşan su molekülüdür.
Ağırlık Faktörü: Bütün vücudun düzgün olarak ışınlanması halinde, bir dokuda veya bir organda meydana gelen eşiksiz etkilerin neden olduğu hasarın, bütün vücutta meydana gelecek eşiksiz etkiler nedeni ile ortaya çıkan hasara oranıdır. Ağırlık faktörleri toplum üyesi kişiler ve radyasyon işçileri için aynı olup, etkin eşdeğer doz hesabında kullanılır.
Akseleratör: Bkz. Hızlandırıcı.
Aktif Bileşen: Fonksiyonunu yerine getirmesi, dış bir uyarana (mekanik, elektriksel) bağlı olan ve sistemin çalışmasını aktif bir şekilde etkileyen bileşendir.
Aktif Fay: Jeolojik geçmişte bir hareketin varlığının kanıtlanıp kanıtlanmamasına bakılmaksızın, kendine özgü sismik aktivite veya potansiyeli gösteren faydır.
Aktif Odak: İçerisinden deprem enerjisinin boşaldığı hacmin ağırlık merkezidir.
Aktif Olmayan Fay: Önemli bir sismik aktivite veya yakın geçmişte herhangi bir jeolojik hareket izleri göstermeyen faydır.
Aktiflik: Bir radyonüklitin birim zaman içinde radyoaktif değişmeye uğrayan çekirdek sayısıdır.
Aktivasyon: Nükleer etkileşme yolu ile meydana getirilen radyoaktifliktir.
Alarm: İstenmeyen bir durum olduğunda görülebilir, işitilebilir ve algılanabilir sinyaller verilmesi ile yapılan uyarılardır.
Alfa Aktif Artık: Alfa ışıması yapan bir veya daha fazla radyonüklitleri içeren radyoaktif artıktır.
Alfa Parçacıkları: Bir radyoaktif çekirdeğin bozunumu sırasında yayınlanan pozitif 2 yüklü helyum atomu çekirdekleridir.
Alimino Silikat Camı: Polimerik yapıda olan, amorf silikon atomları içeren bazı radyoaktif artıkların katılaştırılmasında kullanılan, dayanıklı bir cam türüdür.
Alüminyum Eşdeğeri: Radyasyon şiddetinde, aynı şartlar altında, belirli bir malzeme kalınlığı ile aynı azalmayı sağlayan alüminyum kalınlığıdır.
Anjiyografi: Damarlar içine radyo-opak madde verilerek yapılan kan damarları radyografisidir.
Araştırma Reaktörü: Temel amacı güç üretimi olmayan, eğitim, araştırma, malzeme testi, deneme veya benzeri amaçlar için kullanılan reaktördür.
Artık Isı: Reaktörün durmasından sonra devam eden fisyon ürünlerinin radyoaktif bozunumuyla ortaya çıkan ısıya ek olarak reaktör ve ilgili bileşenlerde depolanmış olan ısının tümüdür.
Atmosferik Ulaşım Yolu: Radyonüklitlerin hava ile yayılarak insana ulaşma yoludur.
Atom: Bir elementin kimyasal özelliklerini taşıyan en küçük parçasıdır.
Bağıl Risk: Radyasyona maruz kalan bir grup insanda gözlemlenen sağlık bakımından risk yaratan olaylar (kanser, genetik ve diğer etkiler) sayısının, radyasyona maruz kalmamış bir grup insanda gözlemlenen olay sayısına oranı olarak verilen risk değeridir.
Baskılı Şalter: Operatör tarafından ışınlama süresince el veya ayak ile bastırılmak suretiyle kullanılan, çekince otomatik olarak ışınlamayı durduran anahtardır.
Becquerel: Aktivitenin özel birimi olup saniyedeki parçalanma sayısıdır. 1 Becquerel = 2.7E-11 Curie dir.
Beklenebilen Olağandışı İşletme Olayları: Alınmış bulunan projelendirme önlemleri sayesinde güvenlikle ilgili bileşenler, sistemler ve yapılara önemli ölçüde zarar vermeyecek veya kaza koşullarına dönüşmeyecek, normal işletmeden sapmalardır.
Beta Parçacıkları: Bir radyoaktif atomun bozunumu sırasında atom çekirdeğinden yayınlanan pozitif veya negatif yüklü elektronlardır.
Betatron: Elektronların dairesel bir yörüngede hızlandırılmasıyla yüksek enerjili elektron veya X-ışını üretebilen bir cihazdır.
Birincil Işın Demeti: Bir radyasyon kaynağından doğrudan yayınlanan ışın demetidir.
Bitümleştirme: Düşük ve orta seviyeli radyoaktif artıkların asfalt, asfaltit ve molthen gibi büyük molekül ağırlıklı katı veya yarı katı hidrokarbonlar ile sabitleştirilmesidir.
Bozunum Sabiti: Bir radyonüklitin birim zaman içinde bozunan çekirdek sayısının toplam çekirdek sayısına oranıdır.
Bölünebilir Madde: Kendiliğinden veya nötronlarla reaksiyona girerek çekirdek bölünmesi oluşturan maddedir.
Camlaştırma: Radyoaktif artıkların cam veya camsı bir şekle dönüştürülmesi işlemidir.
Çalışma Durumu A: Radyasyon kaynakları ile çalışılan alanlarda, maruz kalınan dozların, yıllık eşdeğer doz sınırlarının onda üçünü aşma olasılığının bulunduğu durumlardır.
Çalışma Durumu B: Radyasyon kaynakları ile çalışılan alanlarda, maruz kalınan dozların, yıllık eşdeğer doz sınırlarının onda üçünü aşma olasılığının bulunmadığı durumlardır.
Çekirdek Bölünmesi: Ağır atom çekirdeklerinin, kendiliğinden veya nötronlarla reaksiyona girerek, toplam kütleleri reaksiyondan önceki kütleden daha az olan atom ve parçacıklara bölünmesi ve kaybolan kütlenin enerjiye dönüşmesidir.
Çekirdek Kaynaşması: Bazı hafif çekirdeklerin uygun ortamlarda kaynaşarak daha ağır çekirdekler oluşturması ve enerjinin açığa çıkması olayıdır.
Çimentolama: Radyoaktif artıkların, çimento ile beton bir matriks içinde sabitleştirilmesidir.
Çoklu Engel: Radyoaktif maddenin veya artığın insan ve çevresinden izole edilmesi için kullanılan birden fazla ve birbirinden bağımsız engeller dizisidir.
Çöktürme: Sıvı radyoaktif artıkların işlenmesinde, radyonüklitlerin, suda çözünmeyen kimyasal bileşikler haline dönüştürülerek ortamdan uzaklaştırılmasıdır.
Davranış Spekturumu: Tek serbestlik dereceli doğrusal sistemin verilen bir deprem hareketine olan davranışının en büyük sayısal değerlerini, sabit sönüm oranları için, sistemin doğal titreşim frekansının bir fonksiyonu olarak veren grafiklerdir.
Defter Envanteri: Madde denkleştirme alanının en son fiziksel envanteri ile fiziksel envanter alındıktan sonra yapılan tüm envanter değişikliklerinin toplamıdır.
Denetimli Alan: İyonlaştırıcı radyasyonlara karşı korunma bakımından giriş, çıkış ve çalışmanın denetim altında bulundurulduğu ve özel kuralların uygulandığı alanlardır.
Depolamaya Uygun Kaya: Radyoaktif artık deposu yapılabilecek veya depo olarak kullanılabilmeye elverişli kayalık oluşumdur.
Deprem Hareketinin Genliği: İvme, hız veya öteleme gibi verilen bir noktadaki sismik yer hareketini belirleyen parametrelerden birinin en büyük değerine karşı gelen büyüklüktür.
Depremin Büyüklüğü: Depremin merkezüssünden 100 km uzaklıktaki standard bir sismograf tarafından mikrometre cinsinden kaydedilen yer hareketinin genliklerinden en büyüğünün logaritmasıdır.
Derin Jeolojik Depo: Genellikle sert kaya tabakalarının birkaç yüz metre derinliğine inşa edilen artık depolarıdır.
Derin Kuyu Enjeksiyonu: Sıvı artığın insan çevresinden izole edilmek üzere yer altında, sınırlı, derin bölgelere boşaltılması işlemidir.
Dış Bölge: Nüfus dağılımı ve yoğunluğu, arazi ve suyun kullanımı konularında alınması gerekli tehlike durumu önlemlerinin uygulanmasına ilişkin göz önüne alınan alandır.
Dış Koruma Kabı: Bir kaza anında radyoaktif maddelerin çevreye yayılmasını önlemek amacıyla, nükleer reaktörü içine alan yapıdır.
Dış Olaylar için Tasarım Esasları: Bir nükleer güç santralının tamamının veya bir kısmının tasarımını belirleyen, seçilmiş olan bir veya birkaç dış olayı karakterize eden ve bu olaylarla ilgili parametrik değerlerdir.
Doğal Radyasyon Işınlanması: Kozmik ışınlar ile yeryüzünde ve insan vücudunda bulunan doğal radyoaktif maddelerin yayınladıkları ışınlar nedeniyle maruz kalınan ışınlanmalardır.
Doğal Uranyum: Doğada normal olarak bulunduğu şekliyle içinde % 0.715 oranında U-235 izotopu, % 99.28 oranında U-238 izotopu ve % 0.0057 oranında U-234 izotopu bulunan elementtir.
Doğrusal Enerji Aktarılması: İyonlayıcı radyasyonun bir maddesel ortamda aldığı birim yol başına kaybettiği ortalama enerji miktarıdır.
Doğrusal Hızlandırıcı: Yüklü parçacıkların, doğrusal olarak hızlandırılmasıyla yüksek enerjili elektron ve X-ışınları üretebilen bir cihazdır.
Doğurgan Madde: U-238 ve Th-232 gibi çekirdeklerinin bir nötron yakalaması sonucu bölünebilir hale dönüşebilen maddelerdir.
Doku Arası Tedavi: Kapalı radyoaktif kaynakların vücut boşlukları içerisine uygulanmasıyla yapılan bir kısa mesafe tedavi (brakiterapi) yöntemidir.
Doku İçi Tedavi: İğne veya tanecik şeklindeki radyoaktif kaynakların doku içine direkt olarak uygulanmasıyla yapılan bir kısa mesafe tedavi (brakiterapi) yöntemidir.
Doz Sınırları: Radyasyon görevlilerinin, yakın çevrede yaşayanların ve halkın alabileceği, izin verilen maksimum eşdeğer dozlardır.
Birincil Doz Sınırları: Radyasyon görevlileri ve toplumun, radyasyonun eşikli ve eşiksiz etkileri için ayrı ayrı önerilen ve eşiksiz etkiler için ışınlanan tüm doku ve organların toplam riskine dayanan eşdeğer doz sınırlarıdır.
İkincil Doz Sınırları: Birincil sınırların doğrudan uygulanamadığı durumlarda kullanılmak üzere birincil değerlerden türetilen doz sınırlarıdır.
Türetilmiş Sınırlar: Birincil ve ikincil doz sınırlarından türetilen sınırlar olup, genellikle bir radyonüklitin besin maddesi, hava, su, toprak, bitki gibi çevre ortamındaki konsantrasyonudur.
Yasal Sınırlar: Ulusal veya yerel gereksinimlere göre saptanan, yetkili makamlarca kabul edilen ve işletme tarafından uygulamaya konulan sınırlardır.
Dönüştürme Tesisleri: Uranyum konsantresini nükleer yakıt yapımına uygun kimyasal bileşimler haline getiren tesislerdir. (U3O8-UF6 ve UF6-UO2 dönüştürme tesisleri gibi).
Durdurma Gücü: Bir yüklü parçacığın madde içerisinden geçerken kaybettiği ortalama enerjinin bir ölçüsüdür.
Düşük Seviyeli Artık: Taşınması ve işlenmesi sırasında ayrıca zırhlama gerektirmeyecek derecede radyoaktivite içeren radyoaktif artıklardır.
Düşük Zenginlikte Uranyum: % 20 den daha az oranda U-235 izotopu içeren uranyumdur.
El Ayak Radyoaktif Kirlenme Ölçüm Cihazı: Eller ve ayaklardaki radyoaktif kirlenmeyi algılayan ve ölçen aygıtlardır.
Elektronvolt (eV): Nükleer fizikte kullanılan bir enerji birimi olup, bir elektronun 1 Volt'luk potansiyel farkı altında hızlandırılmasıyla kazandığı enerjidir.
Emniyet Anahtarı: Radyasyon tehlikesi mevcut olan bir alana kontrolsuz girişlerde istenmeyen ışınlanmaları önlemek için, kişinin alana girmesi üzerine ışınlamayı otomatik olarak durduran bir devre kesicidir.
Envanter Değişikliği: Bir madde denkleştirme alanında bulunan nükleer madde miktarlarının madde ithali, üretim, muafiyetin kaldırılması, vb. nedenlerle artması veya madde ihracı, tüketim, kayıplar, muafiyet, vb. nedenlerle azalmasıdır
Envanter Değişikliği Raporu: Nükleer madde envanterindeki değişiklikleri gösteren rapordur.
Eşdeğer Doz: Radyasyonun biyolojik etkileri gözönünde bulundurularak hesaplanan, vücutta birim kütlede soğurulan enerji miktarıyla orantılı bir değer olup birimi Sievert'tir (Sv).
Eşdeğer Doz İndisleri: Dış ışınlanmalarda yüzey ve derin maksimum eşdeğer dozun hesaplanması için geliştirilmiş bir modeldir.
Eşdeğer Doz Şiddeti: Birim zaman içinde maruz kalınan eşdeğer doz miktarıdır.
Etkin Eşdeğer Doz: Vücudun bütün olarak ışınlanması durumunda çeşitli organ veya dokuların maruz kaldıkları eşdeğer dozların ağırlıklı toplamı olup birimi Sievert'tir.
Etkin Eşdeğer Doz Yükü: Zaman içersinde devam eden ışınlanmalar halinde, belli bir toplum için kişi başına verilen etkin eşdeğer doz hızının sonsuz zaman üzerinden integralidir.
Etkin Kilogram: Nükleer maddelerin güvenlik denetiminde kullanılan özel bir ağırlık birimi olup kg. cinsinden ifade edilir.
Fantom: Doku eşdeğeri bir maddeden yapılmış modeller olup, insan vücudu veya bir organın radyasyon soğurma ve yansıtma karakteristiklerini tayin etmek üzere kullanılır.
Faydalı Işın Demeti: Birincil ışın demetinin kolimatör, diyafram, koni gibi sistemlerle sınırlandırılmış halidir.
Film Dozimetresi: Radyasyonla çalışan kişilerin maruz kaldıkları dış radyasyon dozlarının ölçülmesi için kullanılan, dozimetre filmi içeren bir düzenektir.
Filtre: Radyasyon demeti içindeki düşük enerjili radyasyonları soğurmak için faydalı demet yolu üzerine yerleştirilmiş değişik kalınlıklarda, genellikle metalik levhalardır.
Fiziksel Ayırma: Tek bir olayın tüm sistemin arızalanmasına yol açmaması amacıyla, aynı veya benzer fonksıyonu yerine getiren sistem veya bileşenlerin, mesafe, engel gibi fiziksel yollarla ayrılmasıdır.
Fiziksel Envanter: Bir madde denkleştirme alanı içinde belirli bir zamanda elde bulunan bütün nükleer madde yığın miktarlarının daha önce belirlenmiş usullere göre yapılan ölçümlerinin veya türetilmiş tahminlerinin toplamıdır.
Fiziksel Envanter Listesi: Her bir yığın için yığın verisi ile madde tanımını belirleyen ve ayrı ayrı bütün yığınları veren listedir.
Fisyon: Bkz. Çekirdek Bölünmesi.
Füzyon: Bkz. Çekirdek Kaynaşması.
Gama Işını: Nükleer reaksiyonlar veya radyoaktif bozunmalar sonucu atom çekirdeklerinden yayınlanan elektromanyetik ışınlardır.
Geciktirme: Bir radyonüklitin, hareketsiz bir ortamda soğurulması ile, çevreye yayılma hızının azalmasıdır.
Geçici Depolama: Radyoaktif artıkların kontrollü bir şekilde çevreden yalıtılarak, daha sonraki işlemler için geçici bir süre bekletilmesidir.
Geiger Müller Sayacı (GM): Özel gazla doldurulmuş kapalı bir ortamda, iyon deşarjı yoluyla, iyonlaştırıcı radyasyonun algılanmasında ve ölçülmesinde kullanılan bir cihazdır.
Gonad: Kadın veya erkek üreme organlarına verilen isimdir.
Gönderici/Alıcı Farkı: Bir yığındaki nükleer maddenin gönderilen madde denkleştirme alanında ifade edildiği miktarı ile alınma işleminin yapıldığı madde denkleştirme alanında ölçüldüğü miktarı arasındaki farktır.
Gözetim: Nükleer maddenin yetkisiz kişilerce yerinden alınmasının saptanması için insan veya cihazlar tarafından sürekli izlenmesidir.
Gözetimli Alan: Radyasyondan korunma amacı ile giriş ve çıkışların özel denetim altında tutulduğu ve içerisindeki çalışmaların özel kurallara bağlı olduğu alanlardır.
Gray: Soğurulan radyasyon doz birimi olup, 1 kilogram maddede 1 joule'luk enerji soğurulmasına karşılık olan radyasyon dozu 1 Gray'dir. 1 Gray = 1 Jkg-1 = 100 rad dır.
Güvenilirlik: Verilen bir zaman süresinde ve belirlenen işletme koşulları altında bir aletin, sistemin veya tesisin kendisinden beklenen işlevi yeterli bir düzeyde yerine getirebilme olasılığıdır.
Güvenlik: İnsanların ve çevrenin radyasyonun zararlı etkilerinden korunmasıdır.
Güvenlik Analizi: Bir nükler tesis tasarım ve işletmesinin, kişi ve çevrenin radyolojik bir kazadan korunmasına ilişkin tüm özelliklerinin, yeterliliğinin ve güvenlik ilke ve kriterlerine uygunluğunun saptanması amacıyla yapılan analizlerdir.
Güvenlik Analizi Raporu: Nükleer tesis ve tesis sahasına ait tüm özelliklerin ve güvenlik analizlerinin yeraldığı ve kurucu tarafından lisans almak üzere TAEK Başkanlığına sunulan rapordur.
Güvenlik Sınır Değerleri: Bir nükleer tesisin güvenli işletme koşullarını sağlayan işletme parametrelerinin sınır değerleridir.
Güvenlik Sistemleri: Her türlü işletme koşulları altında bir reaktörün güvenilir şekilde durdurulmasını ve reaktör kalbinden ısının çekilmesini ve/veya olağanüstü işletme olayları ve kaza koşullarının sonuçlarını sınırlamayı sağlamak için konulan güvenlikle ilgili sistemlerdir.
Güvenlikle İlgili Yapılar,Sistemler ve Bileşenler: Arızaları veya hatalı çalışmaları sonucunda bir olağanüstü radyolojik kazaya neden olabilecek; normal olmayan işletme olaylarının kaza koşullarına yönelmesini önleyecek; yapılar, sistemler veya bileşenlerin hatalı çalışmaları veya arızalanmaları sonucunda oluşabilecek olayların sonuçlarını hafifletecek özelliklere sahip olan güvenlikle ilgili yapılar, sistemler ve bileşenlerdir.
Hacim Küçültme Faktörü: Radyoaktif artığın işlemden önceki hacminin sonraki hacmine oranıdır.
Hareket Kayıtları: Titreşim hareketinin ivme, hız veya yer değiştirmesini, zamanın fonksiyonu olarak gösteren kayıtlardır.
Hata Ağacı Analizi: Varsayılan ve tanımlanan hata olaylarının, ele alınan bir sistemi iş göremez duruma getirmesinin mantıksal yollarını inceleyen ve şekilsel gösterimini de içeren tümdengelim tekniğidir.
Hava Eşdeğeri: Verilen bir soğurucu ile aynı soğurma veya enerji kaybına neden olan belli bir sıcaklık ve basınçtaki hava tabakası kalınlığıdır.
Havadaki Radyoaktif Kirlilik: Radyoaktivite taşıyan toz, duman, buhar, sıvı zerreleri gibi maddelerin havada asılı kalmasıyla oluşan ve hava ile yayılabilen kirlenmedir.
Hepa Filtresi: Bir radyoaktif gaz bulutunda, mikrometre büyüklüğündeki tanecikleri tutmak için kullanılan filtredir.
Hızlandırıcı: Elekronlar ve protonlar gibi yüklü parçacıkları yüksek hız ve enerjilere ulaştırmak için kullanılan düzeneklerdir.
Hidrojeoloji: Dünyadaki su ve su kaynakları ile ilgili faktörleri inceleyen bilim dalıdır.
Hizmete Alma: Bir nükleer tesisin kurulmuş olan sistem ve bileşenlerinin işler hale getirilmesi, projelendirme kabullerine uygunluğu ve performans kriterlerinin karşılandığının doğrulanması için nükleer ve nükleer olmayan testleri de içeren işlemlerdir.
Hizmetten Çıkarma: Bir nükleer tesisin bir daha çalışmamak üzere işletmeden çıkarılmasını, temizlenmesini, sökülmesini ve radyoaktif malzemelerin son depolama işlemi için ayrılmasını içeren işlemlerin tümüdür.
Işınlama: Genel olarak ışınlama, iyonlaştırıcı radyasyonun madde içinde iyon çiftleri meydana getirmesi olayıdır. X ve gama ışınlarının havada ışınlaması halinde, özel birim Röntgen'dir. 1 Coulomb/kg(hava) = 3876 Röntgen.
Işınlama Şiddeti: Birim zamanda meydana getirilen ışınlama olup Joule*kg/saat veya Röntgen/saat gibi birimlerle ölçülür.
Işınlanma: Kişilerin iyonlaştırıcı radyasyona maruz kalmasıdır.
İkincil Artık: Birincil radyoaktif artığın işlenmesi sırasında ortaya çıkan radyoaktif yan ürünlerdir.
İnsan-Sv: Kollektif doz birimi olup, toplum içindeki kişi sayısı ile Sievert cinsinden ortalama kişisel eşdeğer dozun çarpımına eşittir.
İnşaat ve Montaj: Nükleer tesisin inşaat işlerinin tamamlanması, bileşenlerinin imali, montajı, diğer bileşen, donanım ve sistemlerin yerleştirilmesi ve ilgili testlerin yapılması işlemleridir.
İşletme: Bir nükleer tesisin işletme sırasındaki denetimi, bakımı ve reaktörlerde yakıt değiştirme faaliyetlerini de içerecek şekilde, tesisin kuruluş amacına yönelik tüm faaliyetlerin güvenli olarak yürütülmesidir.
İşletme Durumları: Bir nükleer tesisin olağan işletme ve olağanüstü işletme olayları olarak tanımlanan durumlarıdır.
İşletme Kayıtları: Bir nükleer tesisin işletmesi ile ilgili geçmiş bilgilerinin tutulduğu ölçü kayıt ve grafikleri, işletme defteri, bilgisayar çıktıları, manyetik teypler, sertifikalar gibi kayıt ve belgelerdir.
İşletme Öncesi Denetim: İşletme sırasındaki denetim programı kapsamına giren bileşenlerin yakıt yüklemeden önce yapılan deneme ve denetimlerdir.
İşletme Sınırları ve Koşulları: Parametrik sınır değerleri, ekipman ile personelin işlevsel yeteneği ve performans düzeylerini belirleyen, nükleer tesisin güvenli işletilmesi için TAEK tarafından onaylanmış ve değiştirilmesi ancak TAEK'in onayı alınarak yapılabilen işletme kurallarıdır.
İşletme Sırasındaki Denetim: Nükleer tesiste işletme sırasında yapılacak olan muayeneler, denemeler ve denetimlerdir.
İşletme Sistemleri: Bir nükleer reaktörün normal işlemesi için gerekli olan tüm sistemlerdir.
İşletme Şefi: İşletme şefi lisansına sahip ve lisanslı operatörlerin çalışmasını yönlendirmekle yetkilendirilmiş işletme personelidir.
İşletme Yönergeleri ve Yöntemleri: Olağan işletme koşullarındaki değişik işletme faaliyetlerine ve olağanüstü işletme koşullarında ne şekilde hareket edileceğine ilişkin olarak işletme personelinin uyması gereken kurallar ile personelin yapması gereken işleri ayrıntılı olarak içeren belgelerdir.
İyon Çifti: İyonlayıcı radyasyon etkisi ile oluşan pozitif ve negatif yüklü atomlardır.
İyon Değişimi: Bir iyonun başka bir iyon ile bir sıvı ortam, bir katı yüzeyi veya kristal bir örgü içinde, genellikle tersinir olarak yer değiştirmesidir.
İyon Değiştiriciler: Artı veya eksi yüklü iyonları değiştirme kapasitesi yüksek olan, doğal veya sentetik olarak elde edilebilen inorganik veya organik maddelerdir.
İyon Odalı Cep Dozimetresi: Kişilerin maruz kaldıkları radyasyon dozlarını ölçmede kullanılan bir cep elektroskop cihazıdır.
İyonlaştırıcı Radyasyon: Maddesel bir ortamdan geçerken onunla etkileşerek doğrudan veya dolaylı olarak iyon çiftleri oluşturabilen X veya gamma ışını gibi elektromanyetik ışınlarla, kinetik enerjileri olan yüklü parçacıklar, ağır iyonlar ve serbest nötronlar gibi tanecik karakterli parçacıklardır. Ses dalgalarıyla, elektromanyetik spekturumun mor ötesi ve daha büyük dalga boylu ışınlar bu tanımın kapsamı dışındadır.
Jeolojik Depo: Yer altında bulunan ve radyoaktif artık gömmek amacı ile kullanılan tuz, granit gibi dengeli ve dayanıklı oluşumları ihtiva eden yerlerdir.
Jeolojik Engel: Derin yer altı depolarında radyonüklit sızıntısını engelleyebilecek kaya katmanları, killi topraklar gibi jeolojik oluşumlardır.
Kalite Faktörü: Eşdeğer doz hesabında kullanılmak üzere, soğurulan doz ile çarpılan ve radyasyonun türüne göre belirlenmiş faktörlerdir.
Kalite Temini: Tesis, sistem ve bileşenlerin hizmetteki görevlerini istenildiği gibi yerine getirmesinde yeterli güvenceyi sağlamaya yönelik planlı ve sistematik faaliyetlerdir.
Karışık Artık: İçerisinde istenmeyen kimyasal maddeleri de bulunduran radyoaktif artıklardır.
Katılaştırılmış Radyoaktif Artık: Katı bir ortam içinde hareketsiz hale getirilen radyoaktif artıktır.
Kaynak Terim: Bir nükleer tesiste meydana gelebilecek bir kaza sonunda, çevreye atılabilecek radyoaktif maddelerin karakteristiği, miktarı ve atılış zamanıdır..
Kaza Işınlanması: İstenmeyen bir olay veya bir kaza sonucu, radyasyonla çalışan kişilerin yıllık doz sınırlarının üstünde radyasyon dozu almaları ve/veya toplum üyesi kişilerin yüksek dozda radyasyona maruz kalmalarıdır.
Kaza Koşulları: İlgili güvenlik sistemlerinin tasarlandığı şekilde çalışmaması durumunda veya insan hatası sonucunda kabul edilemeyecek miktarlardaki radyoaktif maddenin serbest kalabileceği ve oluşmaları nadir olarak beklenilen, normal işletme koşullarından önemli ölçülerdeki sapmalardır.
Kerma: Yüksüz bir iyonlaştırıcı parçacık tarafından belli bir maddenin birim kütlesi başına serbest hale geçirilen, yüklü iyonlaştırıcı parçacıkların başlangıçtaki kinetik enerjilerinin toplamıdır. Kerma soğurulan doz ile aynı birimle ölçülür.
Kısa Mesafe Tedavisi: Bir veya bir grup kapalı kaynağın cilt, doku içi veya doku arasına uygulanması esasına dayanan bir tedavi yöntemidir.
Kil: Na, Ca, K ve Mg elementlerini yapısında bulunduran alüminyum silikat mineralleridir. Geniş yüzey alanına sahip olmaları sebebiyle pek çoğu iyi bir soğurma malzemesi olarak kullanılırlar.
Kişisel Radyasyon Ölçüm Cihazı: Maruz kalınan kişisel radyasyon dozlarını ölçmekte kullanılan iyon odaları, film, cep, termolüminesans dozimetreler ve tüm vücut sayıcıları gibi cihazlardır.
Kollektif Eşdeğer Doz: Belirli bir kaynaktan radyasyona maruz kalan bir toplum grubunun aldığı toplam doz olup gruptaki insanların ortalama eşdeğer dozu ile gruptaki insan sayısının çarpımına eşittir. Birimi insan- sievert'tir.
Korunan Alan: Nükleer tesisi dıştan gelecek tehlikelerden korumak amacıyla fiziksel engellerle çevrili, giriş ve çıkışı izne bağlı alanlardır.
Koruyucu Eldiven: Radyasyona maruz kalma tehlikesini azaltmak amacı ile genellikle kurşunlu malzemelerden yapılmış eldivendir.
Koruyucu Engel: Radyasyona maruz kalma tehlikesini azaltmak amacı ile radyasyon şiddetini soğurucu malzemelerden yapılmış engeldir.
Koruyucu Giysi:İnsan vücudunu ve giysilerini radyoaktif maddeler ile kirlenmesini önlemek amacı ile kumaş, lastik veya çeşitli plastik maddelerden yapılmış, laboratuvar gömleği, tulum, eldiven, çizme vb. giysilerdir.
Koruyucu Kapsül: Radyoaktif maddelerin, sızmasını ve dağılmasını önleyecek normal şartlar altında şiddetli dış tesirlere dayanabilecek sağlamlıkta yapılmış koruyuculardır.
Koruyucu Önlük: Radyasyona maruz kalma tehlikesini azaltmak için, genellikle kurşunlu malzemelerden yapılmış önlüktür.
Koşullu Gönderme: Mevcut standardlara tam olarak uymayan radyoaktif maddenin, kurumun öngördüğü özel koşullar veya kurumun onayladığı koşullarla gönderilmesi demektir. Yurt dışına göndermelerde, ilgili diğer ülkelerin yetkili makamlarının onayını almak gerekmektedir.
Kritik Grup: Belirli bir radyasyon kaynağı veya kaynaklarından ışınlanan ve en yüksek dozu alması ihtimali olan toplum üyesi kişilerden oluşan bir gruptur.
Kritikalite: Bir nükleer reaktörün, zincirleme çekirdek bölünme reaksiyonunu kararlı olarak devam ettirdiği durumdur.
Kuluçka süresi: Belirli bir radyasyon dozuna maruz kalındıktan sonra, bu radyasyondan dolayı bir etkinin meydana çıkması için geçen süredir.
Kurşun Eşdeğeri: Aynı şartlar altında, radyasyon şiddetinde belirli bir malzeme kalınlığı ile aynı azalmayı sağlayan kurşun kalınlığıdır.
Kütle numarası: Bir atomun çekirdeğindeki proton ve nötronların toplam sayısıdır.
Lineer Akseleratör: Bkz. Doğrusal Hızlandırıcı.
Lisans: Bir faaliyetin belirli sürelerde yürütülebilmesi için TAEK tarafından verilen yetki belgesidir.
Lisanslı İşletme Personeli: İşletme şefi ve operatör olabilmek için TAEK den lisans almış işletme personelidir.
Madde Denkleştirme Alanı: Bir nükleer tesiste güvenlik denetimi amaçlarına uygun olarak tesis edilen, içine veya dışına transfer edilen nükleer maddenin ve içindeki nükleer maddenin fiziksel envanterinin belirli olduğu alanlardır.
Madde Denkleştirme Raporu: Madde denkleştirme alanında bulunan nükleer maddenin fiziksel envanteri temel alınarak hazırlanan madde dengesini gösteren rapordur.
Merkezüssü: En büyük deprem şiddetinin gözlendiği bölgenin merkezidir.
Meslek Işınlanması: Görevi gereği radyasyonla çalışanların görevleri sırasında maruz kaldıkları ışınlanmalardır.
Mikrodeprem: Yalnızca cihazlar ile algılanabilen depremdir.
Mikrotitreşim: Doğal (rüzgar, dalga vb.) veya insanlar tarafından oluşturulan (endüstriyel vb.) çok küçük genliğe sahip yer sarsıntılarıdır.
Mümkün Görülen En Önemli Kaza: Donanım arızası, işletme hataları ve önceden tahmin edilebilecek diğer nedenlerin aynı anda oluşması varsayımına dayalı, mümkün görülen en önemli kazadır. Nükleer tesis bu tür kazaların sonuçlarını hafifletecek ve halk ve çevre sağlığı açısından risk yaratılmamasını garanti edecek önleyici tedbir ve sistemlere sahip olmalıdır.
Normal İşletme: Bir nükleer tesisin deneme, güç üreterek çalışma, durdurma, tekrar çalıştırma, bakım, yeniden yakıt yükleme ve kapatma gibi çeşitli işletme faaliyetlerinin belirlenen işletme sınırları ve şartları içerisinde yürütülmesidir.
Normal Olmayan İşletme: Bir nükleer reaktörün çalışma durumunun, önceden belirlenen normal işletme sınırları dışına çıkmasıdır.
Nükleer Artık: Nükleer yakıt çevriminden oluşan, radyoaktif artıklardır.
Nükleer Güç Santralı: Güvenli olarak ısı veya elektrik enerjisi üretmek için yapı, sistem ve bileşenlerin bütününü içeren nükleer reaktör veya reaktörler grubudur.
Nükleer Kaynak Madde: Doğal uranyum; U-235 'ce tüketilmiş uranyum; toryum; ve bunların metal, alaşım, kimyasal bileşik veya konsantre şekilleri; yukarıda adı geçen maddelerin bir veya daha fazlasını IAEA Yönetim Kurulu veya TAEK'nun belirlediği oranlarda içeren diğer maddeler ve IAEA Yönetim Kurulu veya TAEK'nun belirlediği maddelerdir.
Nükleer Madde: Herhangi nükleer kaynak madde veya özel bölünebilir maddedir.
Nükleer Madde Sayımı: Bir tesisteki nükleer maddelerin tanımı, bileşimi, miktarı ve yeri hakkındaki toplanan bilgilerdir.
Nükleer Maddenin Önemli Miktarı: Nükleer patlayıcı yapılmasını mümkün kılan nükleer madde miktarlarıdır.
Nükleer Patlama: Zincirleme reaksiyonun kontrolsuz olarak meydana gelmesi ile oluşan patlamadır.
Nükleer Reaktör: Zincirleme çekirdek bölünmesi (fisyon) reaksiyonunun oluşturulup devam ettirildiği ve kontrol edildiği bir sistemler bütünüdür.
Nükleer Tesis Lisansı: Nükleer tesislere yer seçimi,inşaatı ve işletmesi ile ilgili olarak TAEK tarafından kurucuya her aşamada ayrı ayrı verilen yazılı belgelerdir.
Nükleer Tesisler: Nükleer reaktör tesisleri ile nükleer yakıt çevrimi ve radyoaktif artık yönetimi tesisleridir.
Nükleer Tıp: Radyoizotopların teşhis ve tedavi amacı ile kullanıldığı tıp alanıdır.
Nükleer Yakıt: Reaktörde enerji üretmek için kullanılan, bölünebilir çekirdekler içeren maddedir.
Nükleer Yakıt Çevrimi: Cevher çıkartma, öğütme, arıtma, dönüştürme ,izotopik zenginleştirme , nükleer yakıt elemanı yapımı, kullanımı, kullanılmış yakıt elemanlarının yeniden işlenmesi ve son depolama da dahil olmak üzere radyoaktif artıkların işlenmesi adımlarının bütünüdür.
Nüklit: Çekirdeğindeki proton ve nötron sayısı ile belirlenen atom türüdür.
Olasılıklı Risk Değerlendirilmesi: Meydana geldiği takdirde toplum için istenmeyen sonuçlara yol açabilecek olay kombinasyonlarını belirlemek, bunların yolaçabileceği sonuçların büyüklüğünü ve olasıklarını tahmin etmek için yapılan analizlerdir.
Olay Ağacı Analizi: Belirli bir başlangıç olayını takip eden alternatif mantıksal yolları ve sonuçları inceleyen ve şekilsel gösterimini de içeren tümevarım tekniğidir.
Operatör: Operatör lisansına sahip olan ve reaktörü işletmekle yetkilendirilmiş kişidir.
Operatör Lisansı: İşletme şefi ve operatör olabilmek için TAEK den alınması zorunlu olan yazılı yetki belgesidir.
Orta Seviyeli Artık: Taşınması ve işlenmesi sırasında zırhlama ve uzaktan kumandalı olarak çalışmayı gerektiren, fakat yüksek seviyeli artık sınıfına girmeyen radyoaktif artıklardır.
Ortalama Ömür: Bir radyonüklit için ortalama ömür bozunum sabitinin tersidir.
Öğütme Artıkları: Uranyum veya toryum'un işlenmesi sırasında işlenen yerde oluşan, mikron ölçeğinde ince toz veya daha ağır ve iri kum şeklindeki kalıntılardır.
Ölçüm Aleti: Bir yerde radyasyonun algılanması ve ölçülmesi için kullanılan cihazlardır.
Önemli Ölçme Noktası: Nükleer madde akışı veya envanterinin belirlenmesi için, nükleer maddenin ölçülebilecek şekilde bulunduğu yerdir.
Öz Filtreleme: Bir X-ışını cihazının yayınladığı faydalı ışın demetinin, röntgen tüpü penceresi ve tüp kılıfı tarafından filtrelenmesi işlemidir.
Özel Bölünebilir Madde: Plutonyum-239; uranyum-233; uranyum- 233 veya uranyum-235 izotopları bakımından zenginleştirilmiş uranyum; ve yukarıda belirtilenlerin bir veya daha fazlasını içeren maddeler ve IAEA Yönetim Kurulu veya TAEK'nun belirlediği diğer bölünebilir maddeler olup "özel bölünebilir madde" tanımı "kaynak maddeleri" içermez.
Özel Tasarlanmış Radyoaktif Artık Deposu: Kaza, deprem veya sabotaj sonucu çevreye radyasyon sızmasını önleyecek şekilde, yer altında veya üstünde özel olarak inşa edilen depodur.
Özgül Aktivite: Bir radyoaktif maddenin birim kütlesinin Becquerel cinsinden aktivite yoğunluğudur.
Özgül Gama Sabiti: Belli bir aktiviteye sahip bir nokta kaynaktan gelen gamma ışınlarının hava içinde 1 metre uzaklıkta meydana getirdiği ışınlama doz şiddetidir.
Özgül Yanma: Nükleer yakıtın birim kütlesinden fisyon reaksiyonu sonucunda açığa çıkan toplam enerji olup genellikle Megawatt-gün/ton cinsinden ifade edilir.
Özütleme: Çözünebilir bir maddenin, bir çözücü ile katı maddeden çözeltiye alınmasıdır. Radyoaktif artık yönetiminde katı artıkların, çözünme veya erozyona uğrama gibi nedenlerle zamanla aşınmasını ifade eder.
Pasif Bileşen: Hareketli parçası olmayan bileşendir.
Planlanmış Özel Işınlanma: Normal uygulamalar sırasında karşılaşılan özel durumlarda tesis yönetiminin izni ile bazı görevlilerin müsaade edilen doz sınırlarının üzerinde ışınlanmalarıdır.
Plutonyum: U-238 in nötron ile ışınlanması sonucu yapay olarak oluşan, 94 atom no.lu normal şartlarda metalik özelliğe sahip bir elementtir.
Radyasyon: Bkz. İyonlaştırıcı radyasyon.
Radyasyon Alanı: İnsan ve çevre sağlığı açısından iyonlayıcı radyasyonların etkili olduğu alanlardır.
Radyasyon Dozu: Belirli bir ortam tarafından soğurulan radyasyon miktarı veya buna tekabül eden enerji eşdeğeridir.
Radyasyon Görevlisi: Sürekli olarak denetimli alanlarda veya radyasyon kaynaklarıyla çalışan kişidir.
Radyasyon Kaynağı: İyonlaştırıcı radyasyon yayınlayan radyoaktif maddelerle, radyasyon yayınlayıcı veya üretici aygıtlardır.
Radyasyon Kazası: İstenmeyen bir olay sonucu, radyasyon korunması standartlarıyla belirlenen sınırların üzerinde radyasyon dozu alınması ve/veya radyoaktif bulaşma meydana gelmesidir.
Radyasyon Korunması Görevlisi: Radyasyon güvenliği tüzük ve yönetmeliklerinde öngörülen görevleri yerine getirmek ve radyasyon korunmasına ilişkin yöntemleri uygulamak üzere bu konularda eğitilmiş kişilerdir.
Radyasyon Korunması Uzmanı: Radyasyondan korunması konularında gerekli bilgi, eğitim ve deneyime sahip ve uzmanlığı yetkili makamca (TAEK) onaylanmış kişidir.
Radyasyon Monitörü: Bir alandaki radyasyon şiddetini ve radyoaktif bulaşmayı periyodik veya sürekli olarak belirlemek ve ölçmek için kullanılan cihazlardır.
Radyasyon Üreten Aygıt: Elektriksel, elektromanyetik veya elektromekanik yöntemlerden biriyle yüklü parçacık veya ağır iyonları hızlandırarak, belirli güvenlik önlemleri içerisinde ve denetim altında iyonlaştırıcı radyasyon üretmek üzere yapılmış röntgen makinaları, betatron, lineer hızlandırıcı, siklotron ve nötron jeneratörü gibi aygıtlardır.
Radyasyon Yayıcı Aygıt: Bir veya birkaç tür iyonlaştırıcı radyasyonu, belirli güvenlik önlemleri içinde ve denetim altında yaymak amacı ile yapılmış olan ve radyoaktif madde içeren aygıtlardır.
Radyasyon Zayıflaması: Radyasyonun madde içinden geçerken ışınlama şiddetinde meydana gelen azalmadır.
Radyasyonun Eşikli Etkileri: Maruz kalınan radyasyonun belli bir eşik değerinden sonra radyasyonun beklenen etkisinin görüldüğü durumlardır.
Radyasyonun Eşiksiz Etkileri: Maruz kalınan bir radyasyonun etkisinin, küçük dozlardan başlayarak alınan doz ile doğrusal olarak artan bir ihtimalle ortaya çıktığı durumlardır.
Radyoaktif Akıntı: Çevreye salıverilen sıvı veya gaz formundaki radyoaktif maddelerdir.
Radyoaktif Artığın Yaşı: Bir malzemenin ışınlanmasında ve/veya radyoaktif olarak kirlenmesinden sonra geçen süredir.
Radyoaktif Artık: Sıvılar için aktivite seviyeleri 37 mBq/ml (10-6 uCi/ml), gazlar için aktivite seviyeleri 3,7 Bq/m3 (10-10 Ci/m3), katılar için ise yüzeylerindeki doz şiddeti 0,2 R/saat değerine, eşit veya daha yüksek olan, tekrar kullanılması düşünülmeyen ve özel tekniklerle işlenerek zararsız hale getirilmeleri gereken radyoaktif maddelerdir.
Radyoaktif Artık Engeli: Artık depolarından radyonüklitlerin çevreye dağılmasını önleyen veya geciktiren uygun yapıdaki malzemedir.
Radyoaktif Artık Kabı: Radyoaktif artıkların muhafazası için özel olarak yapılmış koruyucu kablardır.
Radyoaktif Artık Yönetimi: Radyoaktif artıkların toplanması, işlenerek gömülmeye uygun bir hale getirilmesi, taşınması, depolanması ve gömülmesi işlemlerinin tümüdür.
Radyoaktif Artıkların Hareketsizleştirilmesi: Artığın geçici depolanması, taşınması ve son depolanması sırasında doğal yollardan radyonüklitlerin çevreye sızma ve yayılmasını önlemek üzere çimentolama, bitümleme, sıkıştırma, camsı maddeyle kaplama gibi teknikler kullanılarak katı bir şekle dönüştürülmesidir.
Radyoaktif Artıkların İşlenmesi: Güvenlik ve ekonomik yarar sağlamak amaçlarıyla artığın özelliklerinin değiştirilmesi işlemidir. Bu konuda uygulanan üç temel işlem Hacim küçültmesi, radyonüklitlerin artıktan ayrılması ve artığın bileşiminin değiştirilmesidir.
Radyoaktif Artıkların Koşullandırılması: Radyoaktif artıkların taşınması ve depolanması için dengeli ve dayanıklı bir şekle sokulması amacıyla yapılan fiziksel ve kimyasal bütün işlemlerdir.
Radyoaktif Artıkların Ön İşlenmesi: Radyoaktif artıkların işlenmesi, zararsız hale getirilmesi, saha dışına taşınması ve depolanmasından önce, yapılan biriktirme, ayırma, boyut küçültme ve PH ayarlaması gibi çeşitli kimyasal ayarlama işlemleridir.
Radyoaktif Bozunum: Kararsız radyonüklitlerin kararlı hale geçmek üzere fazla enerjilerini dışarıya atmak için radyasyon yaymalarıdır.
Radyoaktif Kirliliğin Temizlenmesi: Radyoaktif kirliliğin giderilmesi amacıyla yapılan temizleme işlemlerdir.
Radyoaktif Kirlilik: Herhangi bir yer ve maddenin yüzeyinde veya içinde arzu edilmeyen veya zararlı olabilen radyoaktif madde birikimidir.
Radyoaktif Madde: Çözelti veya bileşik olarak, alfa, beta parçacıkları veya gama ışınlarından bir veya birkaçını yayınlayarak kendiliğinden bozunuma uğrayan çekirdeklerden, meydana gelen maddelerdir.
Radyoaktif Madde ve Radyasyon Uyarı İşareti: Radyoaktif madde ve radyasyon bulunan her türlü alan ve taşıyıcı kapta bulunması gereken uyarıcı işaret, etiket ve levhalardır. Bu işaret sarı zemin üzerine morumsu kırmızı veya erguvan renkli ve üç kanatlı pervane şeklindedir. İşaretin bulunduğu etiket ve levhaların üzerinde mevcut radyasyon düzeyi ve radyoaktif madde miktarına ilişkin bilgiler bulunur.
Radyoaktif Yağış: Nükleer patlamalar ve nükleer kazalar sonucu atmosfere salınan radyoaktif maddelerin çeşitli yollarla yeryüzüne inmesidir.
Radyoaktif Yarılanma Süresi: Bir radyoaktif maddenin başlangıçtaki aktivitesinin yarıya inmesi için geçen süredir.
Biyolojik Yarılanma Süresi: Vücut içine alınan bir radyoaktif madde miktarının yarısının doku, organ veya bütün vücuttan fizyolojik olaylar sonucu atılması için geçen süredir.
Etkin Yarılanma Süresi: Vücut içine alınan bir radyoaktif madde miktarının radyoaktif bozunum ve biyolojik olaylar sonucu aktivitesinin yarıya inmesi için gereken süredir.
Radyoaktivite: Kararsız atom çekirdeklerinin parçacıklı ve/veya elektromanyetik radyasyonlar yayınlamak sureti ile başka atom çekirdeklerine dönüşmesi olup birimi Becquerel'dir.
Radyoekoloji: Bitki ve hayvan hücrelerinde radyasyonun etkilerini inceleyen çalışma alanıdır.
Radyografi: Radyasyonun bir maddeden geçirilerek, bir fotoğrafik film üzerinde meydana getirilen görüntü yardımıyla söz konusu maddenin iç yapısının incelenmesidir.
Radyonüklit Yayılması: Radyoaktif artığın bekletildiği ya da depolandığı yerden, radyonüklitlerin yeraltı suları ile taşınarak nehir göl veya diğer yüzey sularına ulaşması veya radyoaktif bir atık gazın atmosfere sızması gibi herhangi bir taşınım yolu ile radyonüklitlerin çevreye yayılmasıdır.
Reaktör Kalbi: Bir nükleer reaktörün yakıt elemanlarını içeren ve enerjinin üretildiği kısmıdır.
Reaktör Kalp Envanteri: Belirli bir anda, reaktörün kalbinde bulunan fisyon ve aktivasyon ürünleri miktarıdır.
Reaktör Koruma Sistemi: Reaktör işletme parametrelerinin belli güvenlik sınırlarını aşmasını önlemek üzere tasarımlanmış sistemlerdir.
Reaktöre Yol Verme: Reaktör kalbinde zincirleme çekirdek bölünme reaksiyonunun başlatılmasıdır.
Referans Düzeyleri: Radyasyon korunması programları doğrultusunda yapılan ölçümlerden ortaya çıkabilecek sonuçların değerlendirilmesi amacıyla önceden saptanmış doz düzeyleridir.
- Kayıt Düzeyi: Bir radyasyon taraması programı sonucunda kayda değer olan eşdeğer doz veya radyonüklit alınım miktarları için belirlenen bir değerdir.
- Araştırma Düzeyi: Bir radyasyon taraması programı sonucunda bir araştırma yapılmasını gerektirecek nitelikte eşdeğer doz veya radyoaktif madde alınım miktarı bulunması durumu için saptanan değerlerdir.
- Müdahale Düzeyi: Nükleer ve radyolojik kaza durumlarında koruyucu önlemlerin başlatılabilmesi için kabul edilmiş en küçük doz sınırlarıdır.
Relatif Biyolojik Etkinlik (RBE): Belirli bir biyolojik etkiyi oluşturan 250 kV'luk X-ışını dozunun, aynı etkiyi oluşturan herhangi bir radyasyon dozuna oranıdır.
Risk: Radyasyon ışınlanmalarının sonucunda kişilerde zararlı, eşiksiz etkilerin ortaya çıkma ihtimalidir.
Röntgen: Işınlamanın özel birimi olup, 1 kg. kuru havada 2.58E-4 Coulomb'luk pozitif veya negatif yük oluşturabilen X veya gama ışını miktarıdır.
Saçılmış Radyasyon: Madde içerisinden geçerken doğrultusundan sapmış radyasyondur.
Sarı Pasta: Uranyum cevherinin işleme tabi tutulması sonucu elde edilen, %80-90 civarında uranyum oksit (U3O8) içeren uranyum konsantresidir.
Sayılamayan Madde Miktarı: Defter envanteri ile fiziksel envanter arasındaki farktır.
Sayım Kayıtları: Nükleer tesiste mevcut nükleer madde tiplerinin miktarı, tesisteki dağılımı ve bunlarla ilgili değişiklikleri gösteren kayıtlardır.
Sığ Depolama: Radyoaktif artıkların, toprak yüzeyinin hemen altında veya üzerinde, özel olarak yapılmış olan ve koruyucu engel kullanılan veya kullanılmayan yerlerde gömülmesidir. Gömme işleminden sonra, koruyucu son örtü tabakası birkaç metre kalınlıkta olmaktadır.
Sıkıştırma: Katı artıklar için sık olarak başvurulan bir hacim küçültme tekniği olup özellikle düşük seviyeli artıklar için ekonomik bir yöntemdir.
Sıvılaşm: Yer titreşim hareketi nedeniyle kohezyonsuz ve doymuş zeminlerin rijitlik ve mukavemetinin önemli miktarda azalmasıdır.
Sızıntı Radyasyon: Faydalı demet dışında tüpün madeni kılıfından geçen radyasyonlardır.
Sievert: İnsan vücudu, organ ve dokuları için kullanılan bir biyolojik doz birimi olup, bir doku veya organın 1 kilogramında 1 joule' lük enerji soğurulmasına tekabül eden radyasyon dozudur. 1 Sv = 100 rem'dir.
Sismik Şiddet: Belirli bir noktada bir depremin hissedilen veya gözlenen etkilerinin uluslararası ölçeklere göre ifadesidir.
Sismotektonik Bölge: Jeolojik yapısı ve deprem karakteristikleri benzerlik gösteren coğrafi bölgelerdir.
Soğurulan Doz: İyonlayıcı bir radyasyon tarafından birim kütlede maddeye aktarılan enerji miktarı olup birimi Gray(Gy)'dir. 1 Gy = 1 J/kg dir.
Soğurulan Doz Şiddeti: Birim zamanda soğurulan dozdur.
Soğutucu: Fisyon sonucunda reaktörde açığa çıkan ısıyı almaya yarayan gaz veya sıvı ortamdır.
Somatik Etki: Radyasyona maruz kalan bir kişide yaşam süresince görülebilecek bedensel etkilerdir.
Son Depolama: Radyoaktif artıkların bir daha çıkarılmamak üzere inşa edilmiş bir depoya kalıcı olarak yerleştirilmesidir.
Son Isı Kuyusu: Olağan ve olağanüstü işletme olayları veya kaza koşullarında bir nükleer reaktör tesisinde bulunan ısının son olarak tamamının atıldığı atmosfer, nehir, göl, baraj veya denizdir.
Sonradan Yükleme Tekniği: Bir yakın mesafe tedavi yöntemi olup, hasta doku veya organ içine veya civarına önceden yerleştirilen aktif olmayan kılavuzlara, radyoaktif kaynakların sonradan elle veya uzaktan kontrollu bir sistemle yüklenmesi tekniğidir.
Standard Sismograf: 2800 büyütmeli, özel peryodu 0.8 sn ve % 80 sönümlü olan bir deprem kayıt cihazdır.
Standart-İnsan: 70 kg ağırlığında, 1.70 m boyunda olduğu farzedilen bir insandır.
Tampon Bölge: Nükleer bir tesisin çevresinde kontrol altında tutulan, tarım ve yerleşme gibi başka amaçlarla kullanılmasına izin verilmeyen bölgedir.
Tasarıma Esas Alınan Doğal Olaylar: Bir nükleer tesisin tasarım esasları için gözönüne alınan doğal tehlikelerdir.
Taşıma İndisi: Radyoaktif maddelerin taşındıkları kaplar üzerinde bulunan etikette yazılı olan ve kap yüzeyinden 1 m uzaklıkta saatte miliröntgen cinsinden ışınlama şiddetini gösteren bir sayıdır.
Taşıma Kabı: Paketli veya paketsiz radyoaktif maddeleri ara yükleme yapılmaksızın, taşımak üzere dizayn edilmiş kaplardır. Bir boyutu 1,5 m' yi geçmeyen veya hacmi 3.0 m3 ' den daha küçük olanlar "Küçük Taşıma Kapları", bu boyuttan büyük olanlar ise "Büyük Taşıma Kapları" olarak tanımlanırlar.
Tehlike Durumu Işınlanması: Can ve mal kurtarılması amaçlarıyla normal olmayan koşullarda maruz kalınan ışınlanmalardır.
Tehlike Durumu Uygulama Planı: Yurt içinde veya dışında meydana gelmesi muhtemel bir nükleer kaza ve radyolojik tehlike durumunda, kişiler, toplum ve çevrenin radyasyon veya radyoaktif kirlenme tehlikelerinden korunmasını sağlamak için TAEK tarafından yapılması gerekli faaliyetleri belirleyen plandır.
Tek Hata: Bir bileşenin beklenilen güvenlik işlevlerini yerine getirme yeteneğini kaybetmesi ile sonuçlanan rastgele hatadır. Bu olayın doğuracağı diğer hataların tümü, tek hatanın bir parçası olarak göz önüne alınır.
Tektonik Yapı: Yer kabuğunun şekil değiştirmesi sonucu ortaya çıkan büyük boyutlu yapısal belirtidir.
Teleterapi: Hastadan 50 cm veya daha uzaktaki bir kaynaktan yayınlanan, kolime edilmiş X veya gama ışınları ile yapılan bir tedavi şeklidir.
Temizleme Faktörü: Başlangıçtaki radyoaktif kirlilik seviyesinin temizlenme işleminden sonra kalan kirlilik seviyesine oranıdır.
Tıbbi Işınlanma: Kişilerin tıbbi teşhis ve tedavi amaçları ile maruz kaldıkları ışınlanmalardır.
Tüketilmiş Uranyum: İçinde % 0.715 den daha az oranda U-235 izotopu içeren uranyumdur.
Türetilmiş Hava Konsantrasyonu: Solunum yolu ile alınan yıllık sınıra (ALI) uygun olacak şekilde türetilmiş solunan havadaki Bq/m3 cinsinden radyoizotop konsantrasyonudur.
Türetilmiş Limit: Radyonüklitlerin günlük kullanımlarında uygulanmak üzere birincil doz limitlerinden türetilmiş limitlerdir.
Uranyum Zenginleştirme Tesisi: Gaz difüzyonu, gaz santrifüj, gaz püskürtme, kimyasal difüzyon gibi izotop ayırma işlemleri yoluyla doğal uranyum içindeki uranyum-235 oranının arttırıldığı tesistir.
Uygunluk Değerlendirmesi: Öngörülen yöntemler, yönergeler, şartnameler, yönetmelikler, standartlar, idari veya işletme programları ve diğer ilgili belgelere uygunluğun, yeterliliğin ve etkin uygulanabilirliğin sağlanıp sağlanmadığının inceleme, muayene ve yansız kanıtların değerlendirilmesi yoluyla belirlenmesi için yapılan belgelendirilmiş faaliyetlerdir.
Vücuda Yıllık Alınım Sınırı (ALI): Görevi gereği radyasyonlarla çalışanların vücutlarına alınmasına izin verilen yıllık maksimum radyonüklit miktarlarıdır.
Vücut Yükü: Vücuda alınan radyoaktif maddelerin bütün vücut veya çeşitli organlarda tutulan miktarıdır.
Yakıt Demeti: Çeşitli sayıda yakıt çubuklarının demet şeklinde bir araya getirilmiş şeklidir.
Yakıt Envanteri: Nükleer tesiste bulunan nükleer yakıtın toplam miktarıdır.
Yakma: Yanabilen artıkların, hacminin küçültülmesi amacıyla uygulanan, Radyoaktif artık işleme yöntemlerinden biridir.
Yarı Tabaka Kalınlığı: Radyasyon demetinin önüne konulan herhangi bir malzemenin, demet şiddetinin başlangıçtaki değerini yarıya indiren kalınlığıdır.
Yavaşlatıcı: Nükleer tepkime sırasında açığa çıkan hızlı nötronların yavaşlatılması amacıyla, reaktörde kullanılan, grafit, su, ağır su gibi katı, sıvı veya gaz halindeki malzemedir.
Yedeklilik: Bir fonksiyonu yerine getirebilme kapasite ve yeterliliğine sahip birbirinden bağımsız birden fazla sistemin bulunması halidir.
Yeniden İşleme Tesisi: Reaktörden çıkan kullanılmış yakıtın içindeki bölünebilir ve doğurgan maddelerin yeniden kullanılması amacıyla fisyon ürünlerinden ayrılması için kimyasal ve mekanik işlemlerin yapıldığı tesistir.
Yer Seçimi: İlgili projelendirme esaslarının tanımını ve uygun bir şekilde incelenmesini kapsayacak şekilde bir nükleer tesis için uygun bir yerin seçilmesidir.
Yeraltında son depolama: Radyoaktif artığın, yer yüzeyinin altında uygun bir derinliğe gömülmesidir.
Yerleşim Planı: Bir nükleer tesisteki yapıların, sistemlerin ve bileşenlerin yerleşimlerini ayrıntılı olarak gösteren çizimlerdir.
Yetkin Fay: Yeryüzünde veya yakınında bağıl yer değiştirme için önemli bir potansiyele sahip faydır.
Yığın: Önemli ölçme noktalarındaki sayım amaçları için bir birim olarak ele alınan, bileşim ve miktarı bir dizi ayrıntılı bilgi ve ölçmeler ile tanımlanmış bir miktar nükleer maddedir.
Yığın Verisi: Nükleer madde içindeki herbir nükleer elementin toplam ağırlığı, plutonyum ve uranyum halinde ise izotopik kompozisyonu demektir.
Yumaksı Çökeltme: Artık çamurundaki elektriksel yükün nötralize edilerek, taneciklerin kolloid halinde yığınlar oluşturmasıdır.
Yüklenen Etkin Eşdeğer Doz: Bir radyonüklitin, insan vücuduna alınmasından itibaren belirli bir zaman süresi içinde vücutta biriken toplam eşdeğer doz olup, birikme süresi genellikle radyasyon işçileri için 50 yıl, toplum üyesi kişiler için ise 70 yıl olarak alınmaktadır.
Yüksek Seviyeli Radyoaktif Artık: Kullanılmış reaktör yakıtları ve bunların yeniden işlenmesinden oluşan çekirdek bölünmesi ürünleri ile bazı aktinitleri içeren artıklardır.
Yüksek Zenginlikteki Uranyum: % 20 den daha fazla oranda U-235 izotopu içeren uranyum.
Yüzey Aktivite Konsantrasyonu: Birim alan başına saniyedeki parçalanma sayısı olup birimi Bq/m²'dir.
Yüzey Faylanması: Yeryüzeyinde veya yeraltındaki bir fay hareketi tarafından meydana getirilen, yeryüzeyindeki çatlak veya kırılmadır.
Yüzeyde Tutma: İyon, molekül veya parçacıkların bir katı malzeme yüzeyinde tutulmasıdır.
Yüzeyi Kirlenmiş Cisim: Kendisi radyoaktif olmayan, fakat yüzeyi radyoaktif madde ile kirlenmiş madde, cihaz veya malzemedir.
Zemin Yapı Etkileşimi: Bina ve temellerin varlığından kaynaklanan serbest alan hareketi ile ilgili olarak temel hareketinin değişikliğidir.
Zenginleştirilmiş Uranyum: Doğal uranyuma kıyasla daha fazla oranda U-235 izotopu içeren uranyumdur.
Yürürlük
Bu Yönetmelik Başbakan onayı ile yürürlüğe girdikten sonra Resmi Gazete'de yayımlanır.
Yürütme
Bu Yönetmelik hükümlerini Başbakan yürütür.
