EN
TR
İşlem temelinin çökmesi önceden kestirilemeyecek gelişmeler yüzünden sözleşmenin…
“İşlem temeli” kavramıyla BK 32 kuralında karşılaşılır. Bu kuralın İsviçre aslına…
Temel hatasına ilişkin BK 32 kuralı, ancak sözleşmenin kurulduğu sırada mevcut bulunan…
Gelecek zamana ilişkin bir olgu, diyelim ileride yapının değer kazanacağı konusundaki tasarımın, (beklentinin) boşa çıkması, hata değil de olsa olsa yanlış öngörü (tahmin) sayılabilir. Böyle bir yanlış öngörü de baştan hataya değil, sonradan işlem temelinin çökmesine yol açar(151).…
Gelecekte gerçekleşeceği daha baştan kestirilebilir oluşumlar, aslında arada, ortada yer alırlar. Aynen baştan tahmin edilebilir sonraki sübjektif imkansızlık gibi(152)…
Eklemeli ki gelecek zamana ilişkin olguları (yanlış tahminleri) temel hatası kavramının ve BK 32 kuralının çatısı altından çıkarma gereği, salt ruhbilimsel ve kavramsal gerçeklere dayanmaz; aynı zamanda menfaatler durumunun değerlendirilmesine de dayanır. Gerçekten de futbolcunun sonradan ceza yiyip top oynayamaz duruma düşmesi gibi olguları (bunlar baştan kestirilebilseler bile) yanlış öngörü diye işlem temelinin baştan eksikliği sayarak, pek başarılı olmayan yasal hata düzenlemesine bağlamak doğru olmaz. Menfaat (değerlendirme) hukukçuluğuna yakışan tutum, bu gibi olguları işlem temelinin sonradan çökmesine ilişkin olup biraz sonra ele alınacak olan çok daha esnek ve süzme (rafine) hukuki rejime bağlamak olsa gerekir. (Serozan, “Oğuzman’a Armağan, s.1029/1030; Baysal, Sözleşmenin Uyarlanması, N 460)…
Hazır, zamandizinden (kronolojiden) söz açılmışken, sözleşme “öncesi” ve “sonrası”…
Görülüyor ki başlangıçtaki temel hatasıyla sonraki işlem temelinin çökmesi arasındaki…
İşlem temelinin çökmesi sorunu, genelde taraflarca önceden görülememiş olup yasaca…
Somutlaşalım: Sürekli bir sözleşmede kararlaştırılan bedelin önemli bir bölümünü…
Tanımından ve örneklerinden de anlaşılabileceği gibi, işlem temeli kavramı, bir üst…
Karşılaştıralım: Eğer sürpriz gelişme, doğrudan doğruya işlemin ve edimin nesnel,…
Bu karşılaştırmayı bir iki ek örnekle aydınlatalım:…
Karaya oturan gemiyi kurtarabilmek için, patlayan fırtına yüzünden üç katı personele…
İmkansızlık mı yoksa işlem temelinin çökmesi mi diye duraksandığında, işlem temelinin çökmesine bağlanan hukuki sonuçların amaca daha uygun düşmesi nedeniyle işlem temelinin çökmesinden yana tercihte bulunmak doğru olur(153)…
Üzerinde uyuşulmuş, iki yanlı (ortak) ve ifayla (edimle) ilişkili teknik, tipik kazandırma amacı (causa), örneğin ifa (itfa) amacı (causa solvendi) ya da sınırlı sayıda benzeri amaçlar da (causa donandi, credendi, ob rem) işlem temeli sayılmazlar; işlem temelinin üstünde yer alırlar. İleride bağlayıcı sözleşme kurulacağı umuduyla baştan kaparo ödeyen, işte böylesine “causa”ya bağlı bir kazandırmada bulunmuş olur. Causa’nın sonradan çökmesi veya boşa çıkması, direkt haksız zenginleşme istemine (condictio ob causam finitam’a veya futuram’a) yol açarken, işlem temelinin sonradan çökmesi, olsa olsa, sözleşmeden dönmeye, bağışlamanın geri alınmasına ve onun ardından özel tasfiye (iade) yükümlerine götürür. (Krş. § 25 N 8)…
Dikkat edilirse, gelecekte belirli bir olayın gerçekleşmeyeceği tasarımının boşa çıkması, baştan mevcut “causa”nın sonradan düşmesi (condictio ob causam finitam) ile çakışırken, gelecekte belirli bir olayın gerçekleşeceği tasarımının (beklentisinin) boşa çıkması da gelecekteki “causa”nın gerçekleşmemesi (condictio ob causam futuram) ile çakışır. (Krş. § 25 III/IV) Kuşku halinde daha süzme çözümleri beraberinde getiren işlem temeli kavramını yeğ tutmalıdır. (Bk. § 25 N 8!)…
Yine sözleşme konusuna dahil sayılan “şart” da sözleşmenin hükümlerini doğurmasının…
Gelgelelim, işlem temeli, tek yanlı, öznel saik (Motiv) ve çıkar (Interesse) kavramının…
Yalnız, borçlunun özel bir özverisini gerektiren yapmama edimlerinde, alacaklının hiçbir işine yaramadığı halde sözleşme ediminin yerine getirilmesinde ısrar etmesi, yerine göre hakkın kötüye kullanılması sayılabilir. (Krş. BK 447 I, MK 785)…
Öznel bir saikin, kişisel bir beklentinin basit bir saik olmaktan çıkıp işlem temeli…
Şu da var ki tek yanlı olup hukuken dikkate alınamaz “saik” ile iki yanlı olup sözleşme…
Şu iki noktayı eklemeli: Birincisi şudur: Ayıplı ifa konusundaki yasal kuralların uygulanabildiği durumlarda, alacaklının, beklentisinin boşa çıkmasından ötürü işlem temelinin çöktüğüne dayanmasına yer ve gerek kalmaz. İkinci nokta da şudur: Kuşkulu, ikircikli durumlarda, başlangıçtaki irade bozukluğu (ki iptale yol açar), sonraki imkansızlık (ki borcu kendiliğinden düşürür) ve condictio ob causam finitam ya da futuram (ki toptan tasfiyeye yol açar) kavramları yerine “işlem temelinin çökmesi” kavramına (ki çok daha esnek bir yaklaşımla, uyarlama şansı sağlar) öncelik tanınmalıdır. Şunu da eklemeli: Öğretide işlem temelinin çökmesi olgularını tarafların varsayılı (farazi) iradesine dayanan tamamlayıcı ve uyarlayıcı yorumla çözüme bağlama önerilerine de rastlanır(154)…